Không tự dưng mà nhóm rap Wu-Tang Clan (dịch ra là Võ Đang Phái) lại trở thành một huyền thoại, nếu không vì từng thành viên đều là một "siêu" rapper với siêu năng lực và phong cách riêng của họ. Mặc cho mỗi người xuất thân từ các hoàn cảnh khác nhau, mang những tính cách khác nhau với "cái tôi" rất lớn bên trong, giống như các siêu anh hùng Avengers, dưới bàn tay chỉ đạo của RZA, họ tập hợp lại trở thành một lực lượng hùng hậu, thay đổi bức tranh Hip Hop thời kỳ đầu những năm 90, kéo bờ Đông / East Coast về lại khỏi sự thống trị của bờ Tây bấy giờ, và trở thành một cuộc cách mạng trong ngành âm nhạc nói chung về "mô hình hoạt động" của họ.
Năm 1991, RZA thất bại thảm hại với bản EP đầu tay Ooh, I Love You, Rakeem. Bản single đầu tay cùng tên đưa RZA - lúc đó dưới nghệ danh Prince Rakeem ra thị trường Hip Hop với hình ảnh một tay rapper “sát gái”.
Người anh em họ của RZA - GZA cũng vậy. Bài Rap phong cách R&B mang nặng tính thị trường dưới sức ép của hãng đĩa cũng dẫn đến kết cục không hay ho cho GZA. Anh cũng sớm bị sa thải.
RZA mới lên kế hoạch định hướng lại cho bộ ba anh em họ, bao gồm cả Ol’ Dirty Bastard. Nhưng cái anh định hướng ra còn là một tầm nhìn xa hơn thế rất nhiều.
*****
1. Kẻ thông thái GZA
Trước mắt là anh có GZA - kẻ còn được biết đến với biệt danh The Genius, The Professor hay The Master. Như cái tên nói lên, GZA không chỉ sau này là thành viên lớn tuổi dày dặn kinh nghiệm nhất Wu-Tang Clan, anh còn là kẻ thông thái nhất. “Năng lực” của GZA chính là những lời nói của kẻ thông thái, nó không chỉ là thứ vũ khí như lưỡi gươm chém ngọt kẻ thù, mà còn khai sáng những ai được chiêm nghiệm từng lời vàng ngọc.
Trong track đầu tiên “Protect Ya Neck” của Wu-Tang Clan, GZA là người kết bài với phần verse sau đó được tạp chí The Source xếp vào đoạn rap hay nhất năm đó.
“Now they money's gettin' stuck to the gum under the table
That's what you get when you misuse what I invent
Your empire falls and you lose every cent
For tryna blow up a scrub
Now that thought was just as bright as a 20-watt light bulb
Should've pumped it when I rocked it”
GZA quay lại chửi thẳng hãng đĩa trước đó của anh với sự ngu muội khi những “ánh sáng” loé lên của những ý tưởng ở đó chỉ như mấy bóng đèn lập lờ không đủ phát sáng xung quanh.
“N**** so stingy they got short arms and deep pockets
This goes on in some companies
With majors, they're scared to death to pump these
First of all, who's your A&R?
A mountain climber who plays an electric guitar?
But he don't know the meanin' of dope
When he's lookin' for a suit-and-tie rap
That's cleaner than a bar of soap
And I'm the dirtiest thing in sight
Matter of fact, bring out the girls, and let's have a mud fight”
GZA tiếp tục tả mấy gã trùm ở hãng đĩa chỉ như bọn tay ngắn cố vét hai túi quần sâu quá khổ. Liệu chúng có biết nhạc Hip Hop đúng nghĩa hay tóm lại chúng chỉ là mấy gã chỉ chuyên leo núi và chơi guitar điện (ám chỉ hội da trắng không hiểu nhạc Rap), và chúng muốn thứ nhạc Rap sạch sẽ, mà anh ví hơn cả cục bánh xà phòng, trong khi chính anh tự hào là rapper “bẩn bựa” nhất chúng có.
Đoạn rap này của GZA chỉ càng đá sâu vào ý nghĩa của chính tên bài rap “Protect Ya Neck”, hàm ý anh đang một tay bóp chặt cổ những kẻ gây khó dễ cho mình.
Phần lời trên thực sự rất hay, nhưng chưa là gì so với những gì GZA tiếp tục phát huy về sau. Ở các bản đĩa solo, những từ ngữ cực đắt được anh sử dụng đặc biệt ngay trong tuyệt phẩm đầu tay, album Liquid Swords.
Ở album này, bài “Gold” có đoạn:
“Under the subway, waiting for the train to make noise
So I can blast a n**** and his boys, for what?”
GZA có cái tài viết lời đa nghĩa. Anh mượn hình ảnh tàu điện ngầm subway và đường ray “track” (còn được hiểu như bản track nhạc) để nói về dòng nhạc underground của anh (và Võ Đang Phái) để đợi chuyến tàu đi vào bến. “Make noise” còn có ý nghĩa về việc GZA đợi thời cơ để tạo tiếng vang với thị trường nhạc Hip Hop mainstream hơn, để anh “diệt” được các hội MC khác. Hình ảnh này còn sâu xa ở chỗ, nó như ngôn ngữ điện ảnh đầy chất mafia, khi nhân vật chính của chúng ta đợi lúc đoàn tàu đi đến là lúc “ồn ào” nhất để át tiếng súng anh bóp cò.
Trong album này, bản “Living In The World Today”, có đoạn:
“My preliminary attack keep cemeteries packed
Of n**** who think it ain't like that
MCs are gunned down like being run down with mad trucks
Then, God struck, religious n**** call it "bad luck"”
Ở đây, lời lẽ của GZA sắc bén đến độ, chỉ ở màn tấn công dạo đầu, xác kẻ thù đã chất đống ở nghĩa địa. Không dừng ở hình ảnh so sánh các MC khác bị xử ngã như ngả rạ như đang bị chiếc xe điên cán qua, anh còn mỉa mai nói rằng, bọn nào theo đạo thì sẽ tự chữa thẹn rằng chúng chỉ gặp vận đen thôi, đỏ thì quên đi.
“Now, bees are stingin', yo, that n**** em-singin'
I'm just swingin' swords strictly based on keyboards
Unbalanced like elephants and ants on see-saws
I throw raps that attack like the Japs on Pearl Harbor
MCs be out like bank robbers
Fleeing the scene, to be a sole survivor”
Ẩn dụ qua hình ảnh các loài vật, GZA như loài ong tấn công hội rapper chỉ biết hát hơn là rap. Như cuộc chiến không cân sức, trên chiếc bập bênh giữa con voi và bọn côn trùng kiến, anh đang tấn công bằng những quả bom thả xuống tiêu diệt hàng loạt trong trận chiến Trân Châu Cảng, mà bọn MC khác chỉ mong mình là kẻ sống sót cuối cùng. Cái đỉnh trong lời rap của anh là cách vần từ “stingin’” đối lập với “singin’”, và chơi chữ “swingin’ swords” (như là “singin’ words”) - chỉ bằng bàn phím anh có thể “chém” ra các đường kiếm sắc lẹm.
“DJ, the getaway driver
Tried to dip, but he dive, I socialize on vocal vibes
On tracks stabbed up with razor-sharp knives”
Không hổ danh là The Genius!!! Có mấy ai nghĩ ra được câu nào đắt như “socialize on vocal vibes”? Trong khi đám DJ, được ví như mấy thằng lái xe thay vì chở đám MC chạy tẩu thoát, nay phải lao đầu xuống né, thì GZA dùng “âm sắc” của lời rap của anh để “làm quen” qua những bản track (cũng được hiểu là “rãnh nhạc”) bị đâm thủng bởi con dao lam sắc bén của anh, thay cho đầu kim đọc đĩa than của mấy tay DJ. Sự chơi chữ cực đắt này thực sự chỉ chứng tỏ một điều rằng, nếu ai đó phải đấu rap với GZA, khả năng kẻ đó thua cuộc là rất cao khi cực khó có thể viết được những phần lời đầy thâm thuý đến vậy.
GZA có những suy nghĩ không đơn giản chút nào. Với một chủ đề anh sẽ nhìn nó ở các khía cạnh khác nhau, sâu sắc hơn kẻ tầm thường. Ví dụ nếu như phải rap về đồ uống, anh sẽ đụng tới chủ đề thủ đoạn dùng đồ uống có thuốc mê để hãm hại. Nếu phải rap về cái bút chì, trong bài “Mic Trippin” trong album Beneath The Surface, anh viết “So I bang him in the head, just lead / No eraser / One shot, no chaser / Who’s your replacer?”. Người ta có thể hiểu rằng lớp nghĩa thứ nhất: anh đập cây bút chì xuống, chỉ phần đầu chỉ, không đến chỗ cục tẩy, một phát, không có dao gọt bút chì, có gì dùng để thay thế?
Lớp nghĩa thứ hai bạo lực hơn nhiều: anh chọc thẳng chiếc bút vào đầu kẻ thù, chỉ phần chì, chưa sâu đến phần tẩy, một phát, không mất công đuổi theo, và đứa nào sẽ thay thế kẻ đã bị hạ?
Lớp nghĩa thứ ba là hoá ra cái bút chì chỉ là hình ảnh ẩn dụ của khẩu súng: anh nã thẳng vào đầu kẻ thù, chỉ bằng viên đạn (“lead” là viên đạn, không phải là “chì”, ở lớp nghĩa này) không cần xoá dấu vết, một phát, không cần đuổi theo, đứa nào còn dám đấu tiếp?
Trí tuệ của GZA còn thể hiện qua ngôn từ có phần khoa học trong bài “Legend Of The Liquid Sword” của album cùng tên. Là kẻ thích tìm hiểu về khoa học, anh muốn hiểu sự vận động của cuộc sống xung quanh, và hơn cả là gốc rễ của vật thể và sự việc.
“My U-N-I-verse run like clockworks forever
Words pulled together, sudden change in the weather
The nature and the scale of events don't make sense
A storm with no warnin', you're drawn in by immense”
Với chủ đề về thiên nhiên và sự vật, trong một vũ trụ có anh và kẻ đối phương (chơi chữ “U-N-I-verse”), mọi vật chạy đều quanh vòng tròn, ổn định cho đến khi thời tiết thay đổi. Khi bản chất của sự việc không dự đoán được, đó là khi cơn bão xuất hiện.
“Gravity that's gone mad, clouds of dust and debris
Moving at colossal speeds, they crush an emcee”
Cả đến trọng trường cũng xáo trộn, tạo những đám mây bụi và mảnh vụn di chuyển với tốc độ vũ trụ, nghiến nát gã MC.
“From far away, they blink as the lightnin' strolled
Great distance of space between precise globes
That travel in a circular of order
Like the tape in your cassette recorder, filled with corporate slaughter”
Hình ảnh tia sét và khoảng cách không gian giữa các địa cầu đang xoay quanh quỹ đạo của nó được GZA tiếp tục theo chủ đề mang tính khoa học để ví như sự chuyển động của những cuốn băng ghi âm xoay tròn, trong đó có vô vàn nghệ sĩ như đám MC bị loại bỏ không thương tiếc. Tất cả là đống tro tàn của sức mạnh của mẹ thiên nhiên, sàng lọc loại bỏ những kẻ yếu đuối. Lớp nghĩa thứ hai là nhạc của GZA cũng mang một sức mạnh vô biên tiêu diệt hội MC khác.
Để nghĩ ra những đoạn rap theo chủ đề khó như vậy mà vẫn phải gieo vần chúng phải nói là độc nhất vô nhị. Do đó, không phải ngạc nhiên khi The Genius - kẻ đã có những bài giảng ở trường đại học Havard viết ra một bài rap về vụ nổ Big Bang tạo nên vũ trụ “The Spark”:
“From the mind, thought produced a speck of light
It was infinitely hot, so extremely bright
Within the centre of this great shining
There was enormous energy - it was expanding in great timing
Within this fireball was all of space
Special place with information encased
One of infinite beginnings this cosmic clock was ticking
And allowed space to float while it was spinning
All that you see around us
Sun, the moon and stars - millions of worlds that astound us
The universe inside is hard to fathom
When composed in a region small as a single atom”
*****
2. Gã điên Ol’ Dirty Bastard
Ol’ Dirty Bastard (ODB) có lẽ như chiếc đũa lệch trong bộ ba anh em họ với RZA và GZA. Cái sự điên rồ của ODB toát ra cả diện mạo lẫn bộ dạng và hành xử. Và cả qua cách rap có một không hai của anh.
Như cái danh “Ol’ Dirty Bastard”, người ta không biết “đầu óc” ODB có vấn đề vì chơi thuốc hay do thần kinh rối loạn lưỡng cực, nhưng người ta biết anh đã làm đủ trò điên như ngồi trên chiếc limousine với mấy đứa con đến chỗ xếp hàng đổi tem phiếu lấy đồ ăn, đấu súng với cảnh sát, lên cướp micro tại giải Grammy chỉ để khoe việc anh mất công bỏ đống tiền diện quần áo đẹp vì tưởng Wu-Tang Clan đoạt giải Grammy (nhưng bị Puff Daddy đoạt mất).
Đến giờ ODB đã mất hơn 16 năm vì sốc thuốc ở tuổi 36. Trong thời gian còn sống, anh chỉ kịp ra hai album solo ngoài sự nghiệp gắn liền với Võ Đang Phái. Tuy vậy, dấu ấn của ODB để lại cực kỳ mạnh mẽ với ai chỉ từng nghe anh rap qua một lần.
Kỹ thuật rap bắt đầu từ việc GZA dạy cho RZA và sau đó RZA truyền lại cho ODB, kẻ còn đang chuyên về mảng beatboxing. Có lẽ thế nên khi ODB rap, cái chất âm điệu đầy màu sắc thú vị và kỳ lạ với cảm hứng từ kẻ muốn tạo những âm sắc đa dạng qua cách rap.
Vì vậy, khả năng đặc biệt của ODB chính là cách rap nhiều giọng điệu, nửa đọc nửa hát, lúc đúng nhịp, lúc lệch nhịp, lúc ngân nga kiểu lệch tông, lúc hét lên và giả các tiếng động. Cách thể hiện này rất dễ gây khó chịu với ai yêu nhạc Rap nếu làm không khéo, nhưng qua giọng của ODB, cái sự duyên dáng của kẻ điên lại là màu sắc lạ và phong phú hấp dẫn lạ lùng không chỉ trong đĩa của Wu-Tang Clan mà còn qua hai album solo của ODB.
Ở bài “Protect Ya Neck” đầu tiên của Wu-Tang Clan, trước khi vào đoạn rap, ODB có phần intro đánh dấu lối rap trở thành thương hiệu của anh khi anh nửa rap nửa hát “C'mon, baby baby, c'mon”. Câu này còn được ODB tiếp tục sử dụng trong bài “Fantasy” bản Remix mà Mariah Carey mời đến thu âm. Một sự kết hợp cực khập khiễng giữa một cô ca sĩ rất để ý tới thanh nhạc lại có được cái hứng thú của phần hát mở đầu “C'mon, baby baby, c'mon” lệch tông ngang phè của ODB.
Tại album solo đầu tay rất hay của anh, Return To The 36 Chambers, lời đồn (hay đúng hơn là theo lời của Method Man) rằng các bài trong đĩa này đa phần do RZA và GZA sáng tác. Chuyện này cho đến nay không rõ thực hư ra sao, nhưng có thứ chắc chắn là nếu nó là thật thì hai người anh em họ kia của ODB phải hiểu anh lắm mới sáng tác đúng kiểu giọng điệu, bẩn bựa và tếu táo để anh có thể rap quái chiêu như vầy.
Trên nền nhạc còn raw và giản lược hơn cả đĩa đầu của Wu-Tang Clan, bài “Brooklyn Zoo” trong đĩa solo đầu có đoạn:
“A-son, I keep planets in orbit
While I be coming with deeper and more shit
Enough to make you break and shake your ass
As I create rhymes good as a Tastykake makes
This style, I'm mastered in
Niggas catching headaches, what? What? You need Aspirin?
This type of pain, you couldn't even kill with Midol
Fuck around, get sprayed with Lysol
In your face like a can of mace, baby”
Giọng rap của ODB lúc mạnh lúc nhẹ, nhấn nhá với trọng âm kỳ lạ, nhưng lại nhắm đúng các từ gieo vần như “make”, “break”, “shake”, và vì thế từ “creATE” cũng được nuốt âm đầu để tạo vần âm cuối khiến cho câu rap nghe rất lạ tai. Thậm chí như anh nửa đùa nửa thật sau đó, có khi người nghe còn thấy “đau đầu” và cần thuốc giảm đau Aspirin và Midol.
Vế sau của bài “Raw Hide”, người nghe được thường thức giọng điệu hừng hực như gã ma rồng thèm máu, bất chấp đó là máu “ngày đèn đỏ” hay máu toét ra từ mặt:
“Yeah, gotta come back to attack
Killin' n***** who said they got stacks, 'cause I don't give a fuck
{*inhales*} I wanna see blood, whether it's period blood
Or bustin' your fuckin face some blood!!”
Tiếp tục xen lẫn vừa rap vừa lấy hơi để thở, giọng ODB như đang đuổi theo bám sát người nghe. Giọng anh nghe vừa run run đầy rùng mình, như mấy tay đầu gấu bất cần đời, anh doạ đứa nào không coi chừng là dính Si Đa của anh:
“I'm goin' out my fuckin' mind!
Everytime I get around devils {*breathing hard*}
Let me calm down, you n***** better start runnin'
'Cause I'm comin', I'm dope like fuckin' heroin
Wu-Tang Bloodkin, a goblin, who come tough like lambskin
Imagine, gettin' shot up with Ol' Dirty insulin {*sucks air*}
You bound to catch AIDS or somethin'
Not sayin I got it, but n**** if I got it you got it!!”
Kiểu rap quái dị và nội dung quái đản là thế, không ai ngờ đĩa đó vẫn có màn phối hợp giữa cặp đôi đũa lệch ODB và GZA trong bài “Damage” rất đỉnh. Không phải hai anh rap thay phiên nhau mà là tiếp lời cho nhau một cách mượt mà, và vẫn giữ được cá tính của riêng từng người.
Với “Don’t You Know”, người nghe như được xem một bộ phim con heo mà ODB lồng giọng cho cả nhân vật nam dê xồm và nhân vật nữ dâm đãng. Nhưng chính phần lời bựa tếu táo của ODB làm đoạn phim trở nên ngồ ngộ quen thuộc
“I'm just sittin' right, in my class at a quarter to ten right?
Waiting patiently for the class to begin right?, teacher says
"Open up your texts and read the first paragraph on oral sex!"
I said "Oral sex!, what kind of class is this?!"
The girl next to me said "what's wrong with you miss?
This is a lesson that makes you feel fine
Kinda ease your nerves and relax your mind!"
I said "Don't try to use no hypnotic spell!"
She said "Be my assistant, I'd sure rather tell!"
Sau đấy cái kết thế nào thì chắc mọi người ai cũng đoán được, chỉ là không ai nghĩ ODB vẫn có được câu nhắc nhở nhẹ nhàng với cô gái đừng làm vỡ bi anh: “Oh, I begged, I begged, "Easy on my balls, they're fragile as eggs.”
Không giữ được đỉnh cao như đĩa solo đầu tay, album thứ hai N**** Please vẫn giữ được nét duyên lạ đó. Đỉnh cao ở bài “I Can’t Wait” là phần hook: “Big Baby Jesus I can't wait
N**** fuck that! I can't wait!”
Lặp đi lặp lại 8 lần, mỗi lần giọng ODB lại cao hơn lần trước, đến lạc cả giọng. Nghe tả thì có vẻ như bài này lại vớ vẩn nhí nhố như các bài nhắc tới bên trên của anh, nhưng phải nghe thì mới thấy nó hấp dẫn đến kỳ cục.
Thực ra, bất chấp cái điên điên của ODB đáng nhẽ ra có thể biến anh thành thành viên yếu và thiếu nghiêm túc nhất Wu-Tang Clan. Nhưng sự kỳ quặc của anh nó phản ánh trung thực suy nghĩ và con người anh, gây tò mò cho người nghe và rồi họ lại đem lòng yêu cái lối rap độc đáo đó. Tưởng là ODB có lúc không theo được nhịp khi có những đoạn ngắt nghỉ ngẫu nhiên, rồi hát những câu hát chả vào nhạc tẹo nào, nhưng tổng thể về mặt âm nhạc, các bài của anh tính ra nghe lại rất giải trí và chất lượng. Chưa kể tới là nội dung trong lời rap của ODB chỉ khi đọc kỹ mới thấy vẫn có nhiều ý nghĩa sâu xa trong đó.
ODB có lẽ là hình tượng mà nhóm rap D12 cùng Eminem muốn học tập với nhân vật anh béo Bizarre, nhưng họ thất bại thảm hại khi không nắm giữ được cái duyên và sự “chân thực” của Ol’ Dirty Bastard đó cả trong âm nhạc lẫn ngoài đời. Như chính lời ODB nói, qua âm nhạc của anh, người nghe được chứng kiến toàn bộ những suy nghĩ, kể cả trần tục nhất về con người anh.
Và dẫu cho bao câu chuyện điên rồ về anh giờ vẫn được các fan truyền tai nhau, họ vẫn không bao giờ bỏ quên câu chuyện phản ánh về bản chất của "gã điên" này: Đó là về cái lần ODB cùng người bạn lao tới hiện trường vụ tai nạn ô tô thảm khốc, nâng chiếc xe lên để cứu cô bé gái khỏi bị bỏng, rồi hàng ngày anh lén đến bệnh viện chỉ để thăm hỏi cô bé đó.
(còn tiếp)
Hẹn gặp lại!
Kunt