Một tối đi chơi về, lúc đó cũng muộn tầm 2h sáng rồi nhưng khó ngủ. Lúc đó trên Zing mới phát hành 4 Your Eyez Only của J. Cole nên tôi bèn nghe thử. Tôi lặng người vì một thứ âm nhạc cảm xúc hiếm thấy trong thể loại nhạc hip hop. Mấy thứ review nhận xét về J. Cole trên mạng bỗng hiện ra trong đầu.
Trên các diễn đàn nhạc hip hop nước ngoài, khi đánh giá về J. Cole, luôn tồn tại hai luồng ý kiến: một bên hết lời ca ngợi và một bên chê J. Cole nhạt nhẽo. Thực ra những đánh giá chê bai sự nhạt nhẽo của tay rapper này phổ biến đến mức có những tạp chí không buồn đăng hình anh lên bìa trang đầu.
Đối diện với những lời nhận xét tiêu cực này, J. Cole đã phải lên Twitter để đưa ra bình luận là “nghe nực cười đấy nhưng cũng thật đáng buồn. Ai mà chả có thể loại nhạc mà họ thích. Thế nên tôi không bao giờ để chuyện đó gây ảnh hưởng đến mình khi làm nhạc. Người nào thích phim Soul Plane thì chắc hẳn sẽ thấy phim Shawshank Redemption nhạt nhẽo thôi.”
Lời bình này của J. Cole chỉ chứng tỏ cho thấy anh chua ngoa chứ không hề nhạt chút nào. Chính câu cuối mà J lôi Soul Plane ra so sánh với Shawshank Redemption mới thấy anh thâm thuý khi ám chỉ những kẻ chê bai không có gu để thưởng thức sản phẩm nghệ thuật tương đương như bộ phim Shawshank, được xếp hạng phim hay nhất mọi thời đại trên IMDB.
Vậy lý do gì mà mọi người lại chê J. Cole nhạt nhẽo? Có phải do lối rap (delivery) và nhịp điệu trong câu rap (flow) của anh nghe tẻ nhạt? Hay do phần production của anh thiếu mắm muối? Hoặc nội dung của J còn hời hợt quá?
Trước khi điểm qua từng yếu tố trên, một trong những lý do chưa nhắc tới chính là J. Cole luôn bị đem so sánh với Kendrick Lamar và Drake - hai kẻ cùng với J đứng trong top các rapper thành công nhất hiện nay.
Vấn đề là khi J. Cole bị đem lên cân đo đong đếm với hai cậu kia thì anh có vẻ yếu thế hơn Kendrick về độ chất và Drake về độ thành công thương mại. Về phần Drake thì tay này sản xuất ra bao nhiêu sản phẩm hit rồi. Còn với Kendrick thì J. Cole thua là đúng rồi. Ai đời J lại đi chơi với thằng giỏi như Kdot cơ chứ. Giống như mấy chị em gái đời nào lại đi chơi với đứa xinh hơn mình để mà bị lép vế. Hoặc ngay như hội OutKast đấy, Big Boi giỏi thế mà vẫn mờ nhạt so với Andre 3000 khi trình gieo vần và nội dung của 'Dre quá cao.
Tuy nhiên ý kiến này nếu đưa ra để luận biện cho việc J. Cole là nhạt nhẽo thì chưa chặt chẽ. Ai đời không bằng những tay nổi nhất trong bộ môn rap thì sao có thể kết luận là yếu kém được. Trong các lý lẽ nêu trên, thực tế cho thấy J. Cole không hề đuối ở bất kỳ mảng nào.
1️⃣ Cách thể hiện và nhịp điệu trong lời rap
Nhiều người nhận xét cách thể hiện bài rap của J. Cole bị đều đều trong nhịp điệu và giọng điệu, thiếu sự cao trào hay năng lượng.
Thế nhưng lối rap của J. Cole hoàn toàn chủ đích theo nội dung bài rap. Ví dụ trong bài "Fire Squad", nghe giọng J đầy nhiệt huyết để đòi quyền bình đẳng trong tiêu chí đánh giá sản phẩm âm nhạc hay anh chuyển sang lối flow tự tin kiêu ngạo trong bài "G.O.M.D" biến đổi liên tục mà vẫn giữ được chắc nhịp. Nhưng đến "For Whom The Bell Tolls" giọng của J trùng xuống như nghẹn lại với cảm xúc của kẻ vô định hướng. Ở "She’s Mine Pt. 1", giọng J tưởng chừng như buồn tẻ nhất nhưng thực tế đó mới là cảm xúc thật của một kẻ gangsta tự sự về lần yếu đuối đầu tiên khi thực sự đem lòng yêu một người con gái.
2️⃣ Phần production của bài rap
Nhạc rap quan trọng về phần lời nhưng yếu tố âm nhạc trong thể loại này vẫn đóng góp việc thêm mắm thêm muối cho “món ăn” trở nên hấp dẫn hơn.
Với J. Cole, chính anh còn tự tay sản xuất chính các bài rap trong album của mình, nhờ nền tảng âm nhạc mà anh có được qua việc tự học đàn piano trước đó. Thế nên âm nhạc trong các đĩa của J nghe vẫn có sức hấp dẫn đặc biệt.
Ở bài "Forbidden Fruit" chẳng hạn, tiếng bass được sử dụng làm phần riff chính lùng bùng quanh tai nghe hấp dẫn lắm. Điều đáng chú ý trong nhạc nền mà J. Cole làm, anh rất chú trọng việc sử dụng các “gia vị” là nhạc cụ sống như guitar, piano, kèm trumpet, saxophone, dàn dây strings trong khi “nấu nướng”. Phần nhịp điệu trống cũng khá phức tạp khi đảo phách hoặc nhấn nhá khác nhau ở từng bài.
Phần production nổi trội về tính đồng nhất chính là đĩa 4 Your Eyez Only khi J. Cole sử dụng âm hưởng jazz dễ nghe hơn thứ free jazz trong To Pimp A Butterfly của Kendrick Lamar.
3️⃣ Nội dung
Đây mới chính là điểm mạnh và đáng nói nhất của J. Cole. Anh bộc lộ tài năng từ việc ban đầu chỉ là đem lại những ngôn từ đa nghĩa đến việc kể một câu chuyện hoàn chỉnh.
Trong album đầu tay Cole World thì J tự giới thiệu bản thân với cách thể hiện trình độ của mình qua bài "Rise And Shine".
“I ain't got a gimmick, I just flow and niggas went nuts for
The boy that set fire to the booth
In a game full of liars it turns out that I'm the truth
Some say that rap's alive, it turns out that I'm the proof
'Cause the ones y'all thought would save the day can't even tie my boots
The ones y'all thought could hang with me can't even tie my noose
Let these words be my bullets nigga, I don't rhyme I shoot”
Những cặp từ như “liars” và “truth”, “rap’s alive” và “proof”, “hang” với “noose”, “bullets” và “rhyme” “shoot” mới chất làm sao.
Đến đĩa Born Sinner (2013) và 2014 Forest Hill Drive (2014) sau đó có hướng đi rõ ràng hẳn hơn về nội dung. Nhu Ở trong đĩa Born Sinner, J. Cole cảnh báo luôn người nghe về âm hưởng đen tối hơn như tiêu đề đĩa. Anh rap về những mặt xấu của con người và bản thân anh. Trong bài Runaway chẳng hạn, có câu:
“The preacher says we were made in image of Lord
To which I replied: "Are you sure?
Even the murderer? Even the whore?
Even the nigga running through bitches on tour?"
J. Cole tự vấn lại việc những người như kẻ sát nhân, gái gọi hay những kẻ chỉ tìm gái để qua đêm trong những chuyến lưu diễn có phải cũng là được tạo ra với mong muốn của Chúa. Anh không phê phán những kẻ ở bên mặt trái này của cuộc sống vì chủ đề xuyên suốt mà J. Cole muốn thể hiện trong album này chính là loài người sinh ra đều có trong mình bản chất thành kẻ xấu dù cho ban đầu có trong sạch đến đâu, quan trọng là xã hội sẽ đẩy họ đi đâu.
Ở đĩa 2014 Forest Hill Drive thì là một câu chuyện xuyên suốt về tuổi trẻ của J. Cole vô cùng hấp dẫn. Từ câu chuyện rất đơn giản về lần đầu quan hệ trong bài "Wet Dreamz" kể về việc J. Cole phải giả vờ là kẻ từng trải khi được một cô gái đầy kinh nghiệm tình trường nhưng rồi đến khi thực hiện thì chính cô gái cũng thú nhận cô còn trinh trắng. Cho đến chuyện J. Cole lớn lên và quen bạn là dân buôn “Mai Thuý” trong bài ‘03 Adolescence:
“I complimented how I see him out here getting his cash, and just asked
"What a n**** gotta do to get that?! Put me on"
He just laughed when he seen I was sure
......
He told me, "Nigga you know how you sound right now?
.....
"You everything I wanna be that's why I fucks with you
So how you looking up to me, when I look up to you?"
"You bout to go get a degree, I'm bout to be stuck with two choices:
Either graduate to weight or sell a number two
For what? A hundred bucks or two a week?
Do you think that you would know what to do if you was me?
I got, four brothers, one mother that don't love us
If they ain't never want us why the fuck they never wore rubbers?"
J. Cole vốn dĩ là con lai giữa người bố da màu và người mẹ da trắng nên anh lúc nào cũng muốn được trở nên cool như mấy cậu bạn da màu đồng lứa, và bán “Mai Thuý” cũng là một thứ mà anh nghĩ là cực cool. Ngỡ tưởng như đó là công việc đáng mơ ước của mấy thanh niên da màu thì câu trả lời của người bạn mới làm J. Cole thấu hiểu được sự thật và hoàn cảnh xô đẩy của bạn mình, rằng chính cậu bạn mới là người mong ước có cuộc sống bình yên với tấm bằng học vấn như J. và hóa ra là những đứa con lai da trắng như J Cole còn được anh bạn da màu kia thèm muốn vì có điều kiện và địa vị tốt hơn hẳn. Cách kể chuyện của J. Cole thực sự lôi cuốn khi anh khéo léo đưa vào lời rap những hình ảnh và hoàn cảnh gây suy nghĩ cho người nghe về thực tế của cuộc sống.
Nhưng đỉnh cao của kể chuyện phải nói đến đĩa 4 Your Eyez Only (2016) mà tôi vừa nghe ở Zing hôm đó. Toàn bộ album là câu chuyện hoàn chỉnh mà ban đầu người nghe tưởng là về cuộc đời của J. Cole nhưng hoá ra là của người bạn của anh.
Kỹ thuật kể chuyện là một trong những giá trị cao nhất trong cái chất của nhạc rap. Nhưng nếu thay vì chỉ kể chuyện về bản thân, mà câu chuyện đó được kể từ góc nhìn của một con người khác mới đáng nể. Như bài "Stan" của Eminem, tay rapper da trắng đóng vai kẻ fan cuồng trong 3 đoạn verse đầu, thì J. Cole nhập vai hoàn toàn người bạn của mình trong toàn bộ album để kể về cuộc đời anh này: một kẻ buôn thuốc phiện khét tiếng và là tay anh chị máu mặt ở những khu phố nhưng có bước ngoặt cuộc đời khi đem lòng yêu một cô gái và sinh hạ cô con gái mà anh hết lòng yêu thương với gia đình. Để rồi bài cuối cùng "4 Your Eyez Only" là một bản rap trường ca dài gần 9 phút hé lộ cả đĩa là câu chuyện về cuộc đời người cha muốn nhờ cậu bạn J. Cole kể lại cho cô con gái sau khi anh chết. Những khúc rap trong bài như:
“This is hell and I don't mean that hyperbolic
I try to find employment even if it's wiping toilets
But these felonies be making life the hardest
Resisting the temptation to run up and swipe a wallet
Or run up on your yard, snatch your daughter bike and pawn it
That's why I write this sonnet
If the pressure get too much for me to take and I break
Play this tape for my daughter and let her know my life is on it”
Miêu tả một thực tế phũ phàng của xã hội Mỹ khi những kẻ có tiền án tiền sự, dù nhỏ, đều bị dính vết sẹo trên mọi hồ sơ và quyền công dân của họ, khiến cho họ chỉ khó tìm việc hơn sau khi quay lại với xã hội. Nếu thế thì khác gì họ cũng lại bị cực khổ miếng cơm manh áo đẩy họ quay lại con đường tội lỗi cũ dù trong lòng họ, công việc “sạch sẽ” như lau chùi toilet là đáng mơ ước lắm rồi nhưng cũng không thể có được.
Giống như bộ phim Shawshank Redemption mà J. Cole lôi ra để so sánh về yếu tố nghệ thuật trong nhạc của anh, đoạn kết bài và album thực sự mang lại cho người nghe một cảm giác xúc động đến lặng người, (#SPOILERS nếu bạn nào chưa xem Shawshank: giống như cái kết đầy bất ngờ ở cuối phim cùng tính triết lý mà Red mãi sau này mới nhận ra được từ Andy (hết #SPOILERS).
“Girl your daddy was a real n****, not 'cos he was cold
Not because he was the first to get some pussy twelve years old
Not because he used to come through in the Caddy on some vogues
Not because he went from bagging up them grams to serving O's
Nah your daddy was a real n****, not 'cos he was hard
Not because he lived a life of crime and sat behind some bars
Not because he screamed fuck the law, although that was true
Your daddy was a real n**** 'cuz he loved you"
Những câu chuyện dù cho có cao siêu đến đâu thì cái cảm xúc mà người nghe (với âm nhạc) hay người xem (với các bộ phim) sẽ chỉ chạm được mạch nhất khi nó đơn giản hoá ở những điều liên quan tới nhân vật chính mà chúng ta có thể liên tưởng và kết nối được. Ở đây chính là chuyện một kẻ buôn ma tuý trở thành người chồng tìm thấy hạnh phúc từ những việc đơn giản như là quần áo cho gia đình và người cha yêu thương con cái.
Thế nên nhạc rap của J. Cole ở thái cực đối lập hẳn với sự nhạt nhẽo. Hơn nữa, anh hoàn toàn xứng đáng để nhận mình ở hàng ngũ tiên phong trong thế hệ rapper “trung niên”. Giống như “middle child”, J. Cole tự nhận vai trò của bản thân trong việc gìn giữ chất lửa của hip hop được truyền lại từ các đàn anh thế hệ trước để sau đó trao lại cho thế hệ trẻ sau này.
Hẹn gặp lại!
Kunt