“Yo dawg, I heard you like bowling so we put a bowling alley in your trunk so you can bowl while you drive”
Đó là khi một người tham gia chương trình Pimp My Ride mê trò bowling nên team độ xe trong show mới lắp cả sàn bowling nhỏ phía sau xe.
“Yo dawg, I heard you like playing pool so we put a pool table at the back so you can play pool while you drive”
Đó là khi người tham dự thích chơi bi-a nên team Pimp My Ride sửa phía sau chiếc xe tải thành cả cái bàn bi-a.
“Yo dawg, I heard you like bathing in a hot tub so we installed a hot tub in your car so you can relax while you drive”
Đó là khi Pimp My Ride độ cả bồn tắm nóng trong chiếc xe tải, với ánh đèn trần giả sao trời cùng cả quầy lounge và chiếc tivi màn hình phẳng trong đó.
Xzibit có lẽ nổi tiếng và được biết đến nhiều nhất từ việc làm host cho chương trình Pimp My Ride (diễn ra từ 2004 đến 2007) nổi tiếng một thời trên MTV vì những quả độ xe điên rồ khó tưởng nhất. Trong chương trình này, người xem được chứng kiến những thứ khó tin và thậm chí kém thực dụng nhất được lắp vào những chiếc xe cũ nát như mới bốc về từ chợ giời. Đây nhé, trong show mà đội kỹ sư của Pimp lắp hẳn cái bàn bi-a mới kể trên, họ cũng chả buồn tính chuyện nếu bi cái lăn về phía một đầu bàn bi-a, nơi mà cả buồng lái chắn ngay hướng đó thì người chơi sẽ chọc bi kiểu gì. Hay như một chương trình khác, một con xe được lắp cả máy slot machine ngay cửa kéo phía sau xe, mà người dùng phải kéo cần và được jackpot thì cửa xe mới mở. Đấy còn chưa nói đến những thứ vô dụng khác như đèn chùm, ống xả phun ra quân bài, ống xịt khói hồng, v.v.
Dù vậy, những màn biến hóa trên những con xe cũ kỹ đó là những màn lột xác vô cùng thú vị, khiến cho chương trình Pimp My Ride đó một dạo nổi như cồn, và gương mặt Xzibit trở nên nổi tiếng đến mức đã có lúc anh còn được người ta bầu chọn là người được công chúng biết đến nhiều hơn cả Giáo Hoàng, và câu nói “Yo dawg” ở trên đã thành những meme kinh điển.
Pimp cũng mang lại nguồn thu nhập khá giả cho Xzibit, nhiều hơn cả từ công việc chính trước đó, mà tôi chưa nhắc đến đúng không? Anh là một rapper!!!
Đến đây nảy sinh một vấn đề lớn nhất của Pimp My Ride, ngoài khoản thu nhập, nó không mang lại lợi ích gì khác cho Xzibit trong việc lăng xê âm nhạc mà anh làm, trái với những gì MTV từng hứa hẹn trước đó. Những người biết đến anh thì phần nhiều chỉ nghĩ anh là chuyên gia độ xe dù anh không hề có tay nghề hay kiến thức gì về xe cộ cả. Ngày đó Xzibit còn không sở hữu một chiếc xe nào cho mình cả. Những ai biết X từ thời anh làm rapper thì nhìn anh như một kẻ “giảm giá” thương hiệu của mình để kiếm thêm doanh thu, nhất là khi một gương mặt thân thiện của một người host luôn nở nụ cười khác với những lời rap nghiêm túc với giọng điệu “nguy hiểm” của một kẻ từng phải lăn lộn ngoài phố bán hàng cấm.
Tệ hơn cả là khi show Pimp My Ride đi xuống cũng là lúc thu nhập anh giảm hẳn, Xzibit cũng giật mình nhận ra khoản nợ lớn cùng số tiền thuế mà anh nợ lên tới cả triệu đô la vì những chi tiêu không tính toán trước đó. Hai lần đệ đơn xin phá sản mà không được chấp thuận, X phải è cổ cày để trả khoản nợ thuế. Đã thế, sau khi mất khoản thu nhập chính từ Pimp, sự nghiệp âm nhạc của X cũng đi xuống, và anh còn phải đối mặt với thảm kịch khi đứa con trai đầu lòng mất vì sinh non.
Xzibit đã phải mất khoảng thời gian dài để vực lại bản thân và một phần sự nghiệp âm nhạc của chính mình. Cho đến giờ, anh mới trả hết số tiền nợ với thuế, và sự nghiệp thì không bao giờ quay lại được đỉnh cao một thời. Nhất là khi hình ảnh anh chàng host của chương trình Pimp My Ride vẫn luôn lấn át những gì X từng đạt được.
***
Tôi biết tới Xzibit từ hồi anh được Dr. Dre để mắt tới. Ngày đó, tần suất X xuất hiện nhiều hơn hẳn một rapper underground một thời. Anh tham gia trong bản “The Anthem” (1999) của Sway & King Tech cùng loạt các anh tài MC khác. Anh rap chung với Snoop Dogg trong “Bitch Please” (1999) ở album No Limit Top Dogg của Snoop. Anh có mặt trong các track “Lolo”, “Some L.A. N****z” và “What’s The Difference” cùng Eminem trong album “2001” (1999) của Dr. Dre. Rồi album Restless (2000) của chính Xzibit dưới sự hỗ trợ của các nhà sản xuất nổi tiếng như Dr. Dre, DJ Quik và Scott Storch cũng là album đầu tiên thành công vang dội về mặt thương mại. Album đó có loạt khách mời, không chỉ Dr. Dre, Snoop Dogg, mà còn Eminem, Nate Dogg, KRS One, Erick Sermon. Người ta còn có thể nhận ra X từ những bộ phim mà anh tham gia diễn xuất, trong đó có “The Wash” cùng Dre và Snoop, hay “8 Mile” cùng Em. Có thể nói, ngày ấy X có mặt gần như khắp mọi nơi có liên quan tới Shady / Aftermath, và thậm chí được Dr. Dre mời đi diễn trong tour nước Mỹ mang tên Up In Smoke Tour cùng các tên tuổi lớn như Dre, Snoop, Em, Ice Cube.
Vậy nên có thể thấy Xzibit dễ dàng được công nhận là một trong những rapper lớn đại diện cho hip hop của Bờ Tây.
Thế nhưng với những người sành sỏi về hip hop hơn nữa (không phải tôi), thì họ biết tới Xzibit cả từ trước những thời kỳ vàng đó. Và có một sự thật khiến nhiều người phải ngã ngửa, đó là tuổi thơ của X không hề gắn với những con phố ở Los Angeles hay West Coast như người ta tưởng. X lớn lên tại Albuquerque, một thành phố thuộc bang New Mexico, vùng South West của nước Mỹ. Phải đến tuổi 14, khi anh chuyển đến Los Angeles thì anh mới bắt đầu theo đuổi nghiệp rap. Kể cả như vậy, khi X phát hành hai album đầu tay, At The Speed Of Life (1996) và 40 Dayz & 40 Nightz (1998), anh chưa bao giờ làm nhạc gần với G-Funk hay West Coast cả. Lời rap của X không đụng chạm tới các chủ đề liên quan tới gangxtơ, mà thậm chí có hơi hướng của bên bờ Đông nhiều hơn.
Ngày đó Xzibit đã được fan hip hop underground ở bờ Tây biết tới với vai trò thành viên của Likwit Crew. Với chất giọng khàn nhưng không quá đặc như DMX, kiểu rap của Xzibit vẫn mang đầy năng lượng và “dễ nghe” hơn DMX. Lời rap của X (trong trường hợp này là Xzibit, không phải DMX) không dùng nhiều từ cao siêu nhưng nội dung lại sắc lẹm và gieo vần mượt mà. Từ hồi ấy anh đã viết ra được những câu punchline chất lừ, khiến cho bài rap của anh cực ngầu dù anh không hề gồng mình để tỏ ra mình là một gangxtơ. Nhờ đó, anh được người ta đánh giá là một rapper có tiềm năng lớn trong giới.
Ở trong bài “At The Speed Of Life” trong album cùng tên, X rap như sau:
“It took a long time comin' but we waited / Xzibit went from underrated, to now most anticipated / Never would of thought that I would rock your set / And get love and respect without no special effects / Only the rugged ruff shit that the hard rock need / Lyrics must contain more than just clothes bitches and weed”
Cái tôi thích trong cách rap của X là cách gieo vần hiệu quả của các từ đa âm, không cần quá hoàn hảo nhưng đủ bắt tai, như “but we waited” với “underrated” và “most anticipated”. Hay cách anh dùng từ “your set” để gieo vần cùng “effects” rất hợp lý về văn cảnh nếu ở nghĩa phim ảnh thì sự tương đồng giữa “phim trường” và “kỹ xảo” có thể hiểu như việc X có thể làm thay đổi cục diện của phía đối phương để lấy được tình cảm và nể trọng mà không cần giả tạo và màu mè. Rồi câu cuối “Lyrics must contain more than just clothes bitches and weed” thể hiện rõ tinh thần nội dung lời có ý nghĩa sâu sắc đặt lên trên những thứ phù phiếm như quần áo, đàn bà và sà cân.
Khác với những nội dung phù phiếm, X lột trần sự hèn hạ của như những kẻ khoe khoang và hám danh vọng trong bài “Paparazzi”. Những câu punchline đau điếng người như “N****, you make a gang of noise and never seen, like a cricket” ví chúng chỉ được cái to mồm nhưng luôn né tránh như đám dế mèn nấp sau lùm cây. Hoặc những đoạn lời sâu xa như “But too much of anything can make you an addict / Whenever devils be startin' static, break out the automatic” để nói lên vấn đề bạo lực xung quanh những việc làm “ngoài luồng” mà khi bất cứ thứ gì một kẻ dấn sâu vào cũng sẽ trở thành “con nghiện” và không thoát khỏi định mệnh phải đến.
Đến album thứ hai 40 Dayz & 40 Nightz, X tiếp tục thể hiện tài nghệ viết lời ấn tượng trong rất nhiều bài hay xuất sắc. Ở track “What U See Is What U Get”, có đoạn: “Never monkeyshine, walkin down a very thin line / Holdin heat, runnin crazy in the streets, yeah (What's up?) / Plus the company I keep put in overtime while you oversleep / Don't wanna see none of this evil I speak”. Hành động “monkeyshine” được ám chỉ những việc làm mờ ám thủ đoạn, khiến một kẻ phải luôn che giấu, tương đồng với hành động “walkin down a very thin line”. Cái đỉnh nữa trong đoạn này là khi X chơi chữ “this evil I speak” ám chỉ tới hình ảnh ba con khỉ Tam Viên, bởi chúng đủ “khôn ngoan” không nhìn điều sai, không nghe điều tầm bậy và đặc biệt là không nói điều trái – như phần lời của X, phù hợp hoàn hảo với từ “monkeyshine” kể trên.
Có thể thấy phần lời và nội dung mà Xzibit rap được viết rất kỹ lưỡng với nhiều vần đa âm, không chỉ gieo vào cuối câu mà còn được lặp ở trong cùng một câu, khiến cho lời rap của anh nghe rất cuốn hút. Còn ý nghĩa của chúng thì sâu xa và cũng khác với dòng mainstream của West Coast bấy giờ. Kể cả về nhạc cũng vậy. Các bản beat ở hai album đầu tiên đều có màu sắc u tối hơn nhạc Hip Hop của bờ Tây, nên dường như chúng là những nguồn cảm hứng mạnh mẽ để X sáng tác lời rap chuẩn chỉnh như vậy.
Trong đĩa 40 Dayz & 40 Nightz, bản beat mà gần với dòng West Coast nhất có lẽ là track “3 Card Molly” được Bud’da sản xuất với âm thanh của tiếng đàn synth chơi các hợp âm ở dải cao đều đặn và chill, rất gần với nhạc được Dr. Dre sản xuất. “3 Card Molly” cũng là một track rất hay của album này bởi mặc dù ghép chung với các MC khác như Ras Kass và Saafir, Xzibit vẫn tạo ấn tượng trên bài nhạc của chính mình khi anh vẽ các hình ảnh và tình huống thực tế đang diễn ra tại bờ Tây:
“Look, now if it wasn't for the West / These rap n****s wouldn't need a vest around they chest / Keep bustin about where you rest, and what you own, and what you drive / So the day some n****s come for you I'm really not surprised”.
Và dùng những cái tên được động từ hóa hoặc liên tưởng để vẽ lên những hoạt cảnh đầy mỉa mai:
“Jerry Spring-you out the studio, then Suge Knight you / To the parkin lot, niggas ain't ready for all this heat we got / Picture yourself crushin Xzibit with your tough talk / That's like Christopher Reeves doing the crip walk”.
Trong đó Jerry Springer là host một show thực tế mà người tham gia thường cãi vã đánh nhau vì những sự thật đen tối được tiết lộ, hay Suge Knight là tay anh chị khét tiếng thường dùng “luật rừng” để xử lý công việc, hoặc Christopher Reeve là diễn viên nổi tiếng – người đã phải ngồi xe lăn vì liệt cả bốn chi sau tai nạn ngã ngựa.
Đây là lý do mà những fan cứng underground của Xzibit từ những ngày đầu mà ta có thể tạm gọi là thế hệ 1 đã luôn nể trọng X vì những bài rap chất lượng, trước khi anh bị họ coi là “thương mại hóa” khi dấn thân vào âm thanh G-Funk mainstream bằng album thứ ba Restless dưới sự giúp đỡ của Dr. Dre.
Tôi không hẳn là fan cứng của Xzibit, nhưng nếu coi những người biết anh từ thời kỳ này là những fan thuộc thế hệ 2 thì X vẫn sáng tác được các bài rap đầy cuốn hút, nhưng chỉ thành công nhất với Restless – một album có chất lượng cũng được đánh giá cao như hai đĩa trước đó.
Phần nào sự thành công của X ở giai đoạn này quá lớn khiến cho hình ảnh một rapper đến từ West Coast được gắn liền với anh, đến nỗi mà những đồng nghiệp như The Game sau này còn ngỡ ngàng khi biết được X đâu có sinh ra hay lớn lên ở LA hay West Coast. Kiểu rap hừng hực đầy năng lượng với nhịp điệu nhấn mạnh đều đặn, tựa như Tupac khiến cho người ta thường lầm tưởng thời thơ ấu của X gắn liền với văn hóa của bờ Tây, giống như chính hoàn cảnh của rapper Tupac.
Ở album Restless, âm thanh rộn ràng và “sáng” mang nét gangxtơ ngầu của West Coast là thách thức mới cho X. Nhưng với những ai thích và quen tai với nhạc G-Funk thì sẽ thấy khả năng thích nghi của X với phong cách mới hoàn toàn trơn tru.
Một trong những track nóng nhất của album là bài “X”. Qua phần beat dồn dập đều đặn, khác xa kiểu trống biến đổi ở hai đĩa trước, Xzibit rap nội dung cũng khác hơn. Anh gieo vần vẫn tốt, đủ để chỉ cần nghe âm điệu của bài là đã thấy hay. Nhưng nội dung thì không còn những đoạn lời chân thành và đôi lúc đầy cảm xúc như trước nữa. Vẫn còn đó mấy câu punchline khá thú vị, ví dụ như “Bitches be quick to give me brains while the pistol range / Goin' up and down my dick like the stock exchange”. Nhưng nội dung thì chệch nhiều về những thứ hời hợt hơn như chuyện gái gú: “Ever since Xzibit could spit, been on some pimp shit / Approach every woman like a potential mistress / Shine bright, make sure that X stay tight / Cause tonight I might meet my next ex-wife”.
Thực ra nếu chỉ với những bản banger có âm thanh đủ ngon để bật trên radio thì có lẽ tôi cũng chưa chắc đã để ý Xzibit. Thứ mà kéo tôi lại gần hơn là khả năng “đấu rap” cùng trên các track với những rapper khác nhau. Dù rằng phần lời của X trong bản “The Anthem” mà tôi đã từng phân tích và chấm điểm nằm ở phía dưới khi so với những vị MC khác, nhưng nhìn chung những lần X xuất hiện, anh thực sự biết tạo được ấn tượng.
Trong “Bitch Please” với Snoop Dogg, đoạn rap của X liền mạch và trơn tru hơn hẳn. Không những thế, những đoạn lời như “Fuck the nonsense! Terrorist, here to bomb shit / Glass and metal in every direction / Innocent bystanders taught a very hard lesson / I'm the reason there's no time to reach for that weapon” hay “You had the audacity to wanna tangle with the X / Strangle your neck, slap you like the opposite sex” nghe rất thú vị.
Trong “Don’t Approach Me” với Eminem, X thể hiện khả năng flow mượt không kém gì anh trai kia nhờ quá nhiều âm vần và nội dung sâu sắc hơn bài “X” khi anh rap:
“Millionaires (1)snatchin' (2)crumbs (3)off my little (2)son (4)plate
Kid(1)napped, (3)locked in a (2)trunk and (3)shot in the (4)face
(5)No (5)hoes, (5)no (5)clothes, (5)no one (5)showin' up for my (5)shows
You (5)know how it (5)goes, I might as well kick it at (5)home”
Nhất là khi anh rap về chính thực tại của việc anh không được thăm đứa con của mình sau khi chia tay với vợ cũ bằng những đoạn lời rất chua chát nhưng hay vô cùng: “So all this strugglin' for what, so I can blow up? / Marry a slut but can't watch my seed grow up? / Fuck that! This the fuckin' thanks I get / For tryin' to edutain assholes and feed my bitch? / Yo, I feel like my whole life is upside down / ‘Cause you seein' more support than I'm seein' my child”. Khi mà đoạn lời trên được X viết cân xứng với nội dung về gia đình mà Em rap sau đó thì ở verse 3 của X, anh cũng lại nâng hẳn tầm của cách viết lời kể về cuộc đời, đỉnh cao không kém gì Em – một rapper cũng đang ở giai đoạn chín muồi của mình.
Chỉ riêng khúc này là đủ phải ngả mũ trước X vì kỹ thuật âm vần và chơi chữ:
“Spit lines to split spines, just to get mine / Big behind bitches gettin' dick to spit shine / Sniff lines of coke – that's the only shit that make you dope / Bitch-ass n**** that's droppin' the soap / Get choked out and beat, put your head in a vise-grip / And turn 'til you motherfuckers tell me the right shit”
Và cứ như thế, tại thời kỳ này, X tự tin đu cùng bất kỳ ai, như với Erik Sermon, J Ro và Tash trong “Alkaholik”, hoặc với Time Bomb, King T, Hittman và Defari trong “Some L.A. N****z”.
Những album của Xzibit sau thời kỳ Restless đối với tôi không còn hấp dẫn nhiều nữa. Đôi lúc anh vẫn có những track gây chú ý như “Multiply” hay phần đối trọng cùng Eminem một lần nữa trong “My Name”. Tuy vậy, sự nghiệp của X trong nhạc Hip Hop cũng dần đi xuống khi thời gian của anh bị phân tán sang các nhánh khác như phim ảnh hay show truyền hình Pimp My Ride mà đa phần những fan thuộc thế hệ thứ 3 này có lẽ cũng chỉ quan tâm đến những gì anh nói trên tivi hơn là những bài anh rap ở trên đĩa. Kể cũng đáng tiếc bởi sự nghiệp của anh đi theo hướng trái ngược với những gì X từng rap trong "Paparazzi":
“See, I don’t need no lights, no cameras; just action, goddamn it / Never no superstar, I'm more like a planet”.
X đã không thể tự trở thành một “hành tinh” để có thể ngạo nghễ với các "siêu sao", mà vẫn phụ thuộc vào chính ánh đèn máy quay như cách anh từng giễu cợt. Đó là lý do với nhiều người, anh đã “đi quá xa” khỏi hình ảnh một rapper ngầu nhưng rap những lời chân thực và cảm xúc. Còn tôi thì không trách chuyện anh chạy theo tiếng gọi của cơm áo gạo tiền khi ngành công nghiệp âm nhạc không mang lại thu nhập xứng đáng cho những nghệ sĩ như anh. Bởi nói kể ra, nếu nhìn lại những mảng khác mà X theo đuổi, kể cả phim ảnh hay show truyền hình Pimp My Ride, anh đều mượn chúng làm phương tiện để quảng bá hình ảnh rapper và sự nghiệp âm nhạc của mình.
Chỉ là mọi việc đã không diễn ra như anh muốn và Xzibit đã lỡ mất cơ hội để tạo dựng tên tuổi mình thành một rapper có chỗ đứng trang trọng hơn là mấy cái hình meme.
Hẹn gặp lại!
Kunt