Sway: “Aiy bày beat lên đi”
Bản instrumental bài “The Way I Am” của Eminem được bật lên chưa được 2 giây thì Earl thốt lên: “Không không, cái khác đi”.
“Chú muốn tìm beat như thế nào?” – Sway hỏi khi DJ đổi sang con beat khác.
Earl: “Khồng, vẫn không phải cái này”
Sway miễn cưỡng: “Chỉ có chú là anh mới cho đổi beat thôi đấy nhé, Earl”.
Đến beat thứ 4, Earl vẫn lắc đầu quầy quậy. Sway bèn vặc lại: “Túm lại chú thích nhạc kiểu gì???"
Earl: “Em cũng chả biết! Anh cứ thử tiếp đi”
Bật tới cái beat thứ 5 cũng chưa vừa lòng ông em, Sway quay sang cậu DJ: “Kiếm cái nào nghe khô hơn xem”.

Và thế là phải đến beat thứ 6, Earl mới gật gù. Sway thở phào “Chắc giờ thì ổn hả?”. Earl cười gượng gạo: “Em chỉ khoái beat này thôi, chứ em không biết em có rap được không nữa”!!!
Đó là beat bài “Drop It Like It’s Hot” bản remix của Snoop Dogg. Earl gật gù thêm một lúc nữa rồi nói “Đệt! Em đã tự hứa bản thân là không rap gì nghiêm túc ở trên đài, nhưng em sẽ phá lệ lần này vì anh đấy Sway”. Cả căn phòng rộn lên và Earl rap:
“It's the blackest piece of trash they seen in a RV park / Holla at your guala if ever you feel your weed sparse, n**** / Salty tee off with us just know that T brought villains / My n**** we all itchin' to see you dropped / I don't wanna chop it up never fronted like I'm the nicest / Fame faze him not the slightest, aim stainless at your iris……..”
Vậy là trong buổi ghi âm chương trình Sway In The Morning vào tháng 8 năm 2013 với khách mời Earl Sweatshirt, cả host là Sway và cậu rapper mới 19 tuổi đều phá lệ.
Sway thì chiều cậu Earl hết mức khi đổi beat liên xoành xoạch còn Earl thì cũng có màn freestyle một cách nghiêm túc. Chỉ trong 24 bar khuông nhạc mà Earl rap đến 257 từ với mật độ dày đặc, hơn 10 từ trong một bar và gieo vần thì nhiều đến siêu đẳng. Trong 6 bar đầu tiên đã thấy chi chít vần đa âm.
Tài năng rap của Earl trước hay sau buổi freestyle này vẫn luôn được đánh giá cực cao bởi những người trong nghề. Thế nên chất lượng của đoạn lời trên mà cậu rap chỉ càng chứng tỏ tài năng thiên bẩm này. Nhưng cái mọi người trân trọng nữa ở Earl còn là phong cách chân thật không gồng mình mà chúng ta có thể hiểu hơn từ buổi phỏng vấn và trình diễn này của cậu. Bởi Earl không hề tuân theo một quy tắc nào thường thấy trong âm nhạc lẫn văn hóa Hip Hop.
MỘT:
Điều trước tiên tôi muốn nói tới là nhạc và cách chọn beat của Earl Sweatshirt.
Trong buổi Sway In The Morning, những beat rộn ràng hoặc dễ vào lòng người như “The Way I Am” của Eminem chẳng hạn là không hề nằm trong hướng đi âm nhạc của Earl. Câu nói của Sway khi bảo DJ đổi beat nào nghe “khô” hơn cho Earl rap cũng chưa nói lên hết được phong cách nhạc của cậu rapper này.
Tôi khá là dại dột khi trước đây mò mẫm nghe Earl lần đầu tiên qua album Some Rap Songs (2018). Dù đây là album được đánh giá cực cao bởi giới phê bình và fan cứng của anh, tôi thực sự không nuốt nổi những gì đang diễn ra trên hai bên tai headphone. Trong list 15 bài thì có tới 11 bài được chính tay Earl tự sản xuất làm beat. Thứ âm nhạc trong đĩa là những bản sample được lặp đi lặp lại. Quên mấy chuyện đổi hợp âm đi nhé. Cũng không có chuyện phần trống được thay đổi hay nhạc cụ khác được thêm vào trong bài.
Earl đã từng post trên Twitter “5/4 là số chỉ nhịp của tương lai”. Rapper rành rẽ đến cả nhịp lẻ như cậu thật hiếm thấy. Dù tôi chưa tìm được bài nào nhịp 5/4, nhưng trong album Some Rap Songs, bài “Shattered Dreams” được Earl sử dụng nhịp 8/8, chặt thành 2 khuông nhịp lẻ 5/8 và 3/8, rất khó để rap và khác xa nhịp 4/4 truyền thống của nhạc Rap. Hay như bài “The Mint” được làm theo nhịp 6/8, thay vì đếm “1 2 3 4” là hết khuông nhạc thì nay phải nhẩm cho đến 6, giống như mấy bài nhạc Rock.
Đấy là nhịp còn khó theo rồi nhé, đến phần sample có những đoạn còn nghe như đấm vào lỗ tai, giống như tiếng kêu rên trong bài “Red Water”, hoặc bị điều chỉnh chất lượng âm thanh trong “December 24” xuống mức kém cả mấy bài lo-fi thông thường. Mỗi track gần như là một vòng lặp không đổi, thách thức kiên nhẫn của người nghe.
Có lẽ thế nên đa phần mỗi track trong album chỉ dài từ 1 cho đến dưới 2 phút, nghĩa là không có nổi 2-3 verse như các bài Rap phổ biến khác. Điều này khiến cho thời lượng của cả album 15 bài này chỉ vỏn vẹn 24 phút 39 giây tổng cộng.
Tuy vậy, cũng chỉ Some Rap Songs là album có phần nhạc khó nghe nhất của Earl. Beat của hai album trước đó Doris (2013) và I Don’t Like Shit, I Don’t Go Outside (2015) đều cuốn hút đôi tai qua âm thanh đa phần đen tối. Tuy vậy, vẫn có thể thấy nhạc mà Earl sản xuất, hay lựa chọn đều khác những gì được phát trên radio. Chúng ít khi tươi sáng, thiếu một không khí hừng hực, và thường ở một tempo vừa phải, có lúc chịu ảnh hưởng của Jazz và nhiều lúc đậm màu thử nghiệm Experimental. Vẫn có những bản track mà âm thanh lo-fi phải gọi bằng cụ như bài “Guild” và “Faucet”. Thậm chí, có thể thấy Earl khá ưa thích chọn / làm các loại beat có phần trống đảo phách rất khó để rap theo như bài “Chum”, “Grief”, “Off Top”. Đỉnh điểm như track “74” trong EP Feet Of Clay còn có phần nhịp loạn xạ do polyrhythm (“đa nhịp”) của các track nhạc mà tôi cũng không thể nghe ra là gì, nhưng nó cực khó để rap theo.
Album mới nhất Sick! (2022) được Earl nhường lại phần lớn beat cho các producer khác sản xuất nên album này thuộc diện “dễ nghe” nhất trong bộ discograpny của Earl Sweatshirt. Dù vậy, các track vẫn mang thời lượng ngắn, đa phần quanh thời gian 2 phút. Vẫn còn những bài chơi kiểu đảo phách hoặc trễ nải mà cậu cố tình chọn, như một cách để gây kích thích đôi tai người nghe. Hoặc bởi do bản tính thích phá quy cách với âm nhạc của Earl. Bảo sao beat vào tai như “The Way I Am” của Eminem bị cậu chối đây đẩy ngay lập tức ngay khi tiếng đàn piano mới cất lên trong chương trình Sway In The Morning.
HAI:
Cái thứ hai tôi muốn nói đến là flow của Earl Sweatshirt. Sở thích khác người trong việc lựa chọn nhạc để rap của cậu hẳn nhiên cũng là điều dễ đoán khi flow của Earl cũng không truyền thống chút nào.
Không nhất thiết là cậu không có khả năng bám chắc nhịp, nhưng cứ nghe những bài upbeat chút như “DNA” mới thấy khi trống vào, giọng rap của Earl lướt mượt mà là đủ chứng tỏ chuyện rap đúng nhịp chỉ là cỏn con: “And the pants better be creased on my corpse / If you need that, run until the streetlights off / Back got bigger, got the team strapped on / And you thought it was magic, but that's just the difference / N****, my team is magicians / We think of the shit that we want then we get it”.
Chỉ tội là có vẻ như cái tôn chỉ “Fuck the Rules” của ông anh Tyler, The Creator – người lập ra nhóm Odd Future và sau đó rủ Earl về gia nhập sau khi phát hiện tài năng của cậu, lại cũng ảnh hưởng tới phong cách Earl trong làm nhạc. Giữa những đoạn lời có nhịp điệu chắc nịch vậy, Earl vẫn phải quẹo ngang quẹo dọc khi kéo trễ lời rap mình sang khuông nhạc kế tiếp ở từ “difference” và “get it” như để nhấn mạnh điều cậu muốn chuyển tải.
Earl đúng là rap như vậy thật. Chả thế mà nhiều người đều nhận thấy cách rap của cậu thật không dễ nghe chút nào. Họ thậm chí còn tưởng tượng những lời rap đó mà được thể hiện bởi những anh tài giỏi về flow khác như Nas thì chắc các track đó sẽ dễ hút nhiều người nghe hơn.
Giọng rap của Earl trầm trầm, đều đều như đàn anh MF DOOM. Không mấy khi thấy cậu biến đổi giọng để gây sự chú ý. Phong cách rap từ tốn, có phần trễ nải khác biệt với những rapper khác rất nhiều. Có những lúc cảm giác giọng rap của cậu giống như một học sinh được giáo viên mời lên bảng đọc diễn cảm một đoạn thơ trước lớp.
Chỉ là nếu nghe kỹ thì flow của cậu cũng không đơn giản như ta tưởng.
Nếu như phần trống mà Earl rap vốn dĩ đã theo nhịp điệu lạ tai, thì flow của cậu cũng lại đi theo một nhịp điệu khác. Thực tế mà nói, sẽ rất khó để rap một cách sát nhịp với phần nhạc mà Earl chọn, thế nên cách tốt nhất lại là tạo flow riêng của mình theo cách “cảm” được nhịp điệu đó. Giống như một nghệ sĩ nhạc Jazz, lời rap của cậu đưa đẩy, không nhất thiết nhấn vào đúng nhịp mạnh hay nhịp nhẹ trong khuông nhạc. Có điều nếu thay beat đó bằng một beat khác bật cùng tempo đi chăng nữa thì lúc đó sẽ thấy flow của Earl nghe lệch pha đi rất nhiều. Điều này lại không hề xảy ra khi dùng beat gốc.
Lý do vì chính Earl đọc rap theo cách “cảm” nhịp điệu của mình trên con beat được chọn, để dù là trong những khúc ngắn trong bài không vào đúng phách chính, thì trong cả một đoạn dài, cậu vẫn đu theo nhịp của bài đó một cách chuẩn xác, hợp lý với phần nhạc. Các bạn cứ thử mà xem, kể cả khi ta rap thử một bài quen thuộc trên nền beat đều đặn của một rapper ưa thích, thì nếu không có phần rap của nghệ sĩ đó bật cùng, sau mấy khuông nhạc, bạn rất dễ rap thừa hoặc thiếu nhịp. Còn Earl thì không hề, dù beat của cậu khó hơn rất nhiều.
BA:
Vậy tóm lại, với âm nhạc của Earl Sweatshirt, khi beat thì khó nghe, còn flow thì có vẻ như tẻ nhạt nếu chưa quen tai, thì sao cậu được giới phê bình khen hết lời và các album thì đều đạt điểm số cao chót vót?
Cái thứ ba mà tôi muốn nói ở đây mới chính là ở kỹ thuật và ý nghĩa trong âm nhạc của Earl, thứ khiến cho mọi người phải phát sốt với một rapper trẻ mang phong cách nhạc hoàn toàn underground, nhưng lại được số đông yêu mến.
“Yo, I'm a hot and bothered astronaut / Crashing while jacking off / To buffering vids of Asher Roth eating apple sauce / Sent to Earth to poke Catholics in the ass with saws / And knock blunt ashes into their caskets, and laugh it off”.
Trong bài “Earl” ở mixtape đầu tay (2010) cùng tên, Earl rap như vậy: “Yo, tao là phi hành gia nứng râm ran / Lao xuống đất khi tay còn đâm bận sóc / Bằng video thằng Asher Roth ăn nước sốt / Được gửi đến Trái đất để thọt đít dân Catholic bằng lưỡi cưa / Bình chứa tro cốt trộn tàn thuốc xà cân, rồi cười rần rần”.
Nếu như đoạn lời gây sốc trên không có những ý nghĩa ẩn dụ như việc Earl đang “high” phê pha như một “tay phi hành gia”, không có câu punchline bẩn bựa sau đó, không có ví von việc tưởng nhớ một người đã khuất bằng lưu lại tro cốt trong bình với việc hút cần thì cũng không có gì đáng chú ý với một rapper. Nếu như đoạn lời đó không có những vần đa âm dày như đánh dấu ở trên và loạt các track cực ấn tượng khác trong mixtape đó như “Blade” hay “Deerskin” với kỹ thuật ngang ngửa các huyền thoại một thời, thì người ta cũng không phải đòi Earl quay lại với âm nhạc sau khi cậu mất hút khỏi làng Hip Hop năm 2010.
Tên thật là Thebe Neruda Kgositsile, cậu sớm gây được sức nóng với người yêu nhạc qua những lời rap bạo lực gây sốc của thanh niên mới 16 tuổi với đầy kỹ thuật được ví là thiên bẩm, nhưng cũng nhanh chóng dừng cuộc chơi tạm thời vì mẹ cậu phải gửi ngay vào trường nội trú dành cho trẻ vị thành niên có nguy cơ hư hỏng.
Sau khoảng thời gian 1 năm rưỡi, Earl được thả tự do trong sự đón chờ của fan hâm mộ. Nhưng đợt tái hiện lần này, cậu dập tắt mọi kỳ vọng của họ về một nhạc phẩm có lời lẽ “độc mồm độc miệng” như mixtape đầu tay. Có lẽ nếu không có quãng thời gian rèn luyện bản thân đó, chưa chắc cậu lại được cả những nhà phê bình khó tính nhất phải kính nể như vậy.
“I'm a problem to n****s / Pop artillery, the carbon is with 'em / Starving to hit 'em, spar with a n**** / Just watch, I'ma kill 'em all in a minute”.
Trong track đầu tiên “Pre” của album Doris, phải đến 1 phút 46, sau verse của SK La’ Fare, thì Earl mới lộ diện. Chỉ qua vài bar đầu tiên, người yêu Hip Hop đủ thở phào là tay nghề của Earl vẫn không mai một. Câu “Just watch, I'ma kill 'em all in a minute” không tự nhiên mà từ “watch” và “minute” lại ở cùng câu, và không tự nhiên mà chỉ đúng 1 phút sau là track đầu tiên này kết thúc, để mở đầu cho màn trình diễn của Earl Sweatshirt trong album trở lại này.
Những track đỉnh cao như “Hive” trong này khiến người nghe rùng mình vì chất lượng lời rap trong đó:
“The description doesn't fit, if not a synonym of menace / Then forget it – in turn, these critics and interns / Admittin' the shit spitted, just burn like six furnaces / Writ, it affixed, learnin' them digits and simultaneously / Dispellin' one-trick-pony myths, isn't he? / One adolescent, fuckin' six-n**** energy / And crawlin' down 'fax like a rich n**** centipede”.
Trong đoạn trích trên, ngoài các vần đơn lẻ được đánh dấu, Earl dùng các cụm từ gieo vần với nhau dài tới 5-6 âm tiết gồm: (1) “description doesn’t fit” với “synonym of menace”; (2) “forget it - in turn” với “these critics and interns”, “shit spitted just burn”, “writ, it … learn-“; (3) “spitted, just burn like six furnaces” với “digits and simultaneous-“; (4) “digits and simultaneously” với “-trick-pony myths, isn't he”, “six-n**** energy” và “rich n**** centipede”. Các cụm âm này chồng chất lên nhau vừa dài đa âm tiết như lời rap của Big Daddy Kane hay Eminem, vừa dày đặc như MF DOOM, tạo nên một “bức tường ca từ” cực vững chắc. Nhờ vậy flow của Earl nghe cực cuốn khi chúng xoắn vào nhau, bù lại cho tông giọng trầm nghe dường như thiếu lửa của cậu.
Đó là bởi vì Earl tập trung vào cảm xúc của ý nghĩa chính trong lời rap. Điều đó càng hiện rõ rệt hơn ở album I Don’t Like Shit, I Don’t Go Outside. Sau đĩa Doris dày đặc khách mời, từ mấy anh em trong Odd Future gồm Tyler, The Creator và Frank Ocean, Domo Genesis, Casey Veggies; đến anh tài Vince Staples, Mac Miller và huyền thoại RZA; thì IDLSIDGO gần như có mình Earl. Cậu quay ngoắt 180 độ về nội dung và phong cách. Không cần quá nhiều từ, với lối flow cũng đơn giản hơn, ít những câu punchline đi, nhưng có vẻ Earl lại nói được nhiều và hiệu quả hơn. Trong khung cảnh tối tăm của phần nhạc, cậu dẫn dắt người nghe tới câu chuyện về cuộc đời mình.
Trong bài “Mantra”, những trải lòng của Earl về việc không hứng thú với danh vọng nhưng cậu vẫn phải biết ơn vì sự quan tâm của mọi người đồng nghĩa với một cuộc sống sung túc cho bản thân. “Now you surrounded with a gaggle of a hundred fucking thousand kids / Who you can't get mad at when they want a pound and pic / ‘Cause they the reason that the traffic on the browser quick / And they the reason that the paper in your trouser's thick”
Hoặc như “Faucet” là lời tâm sự của Earl trong những ngày tháng tuổi 16 khi cậu cần tìm lại chính bản thân mình. “My days numbered (Yeah) / I'm focused heavy on making the most of 'em / Feel like I'm the only one pressing to grow upwards”
Ca từ của Earl ở đây không nhồi nhét nhiều về kỹ thuật, nhưng lại trau chuốt trong từ ngữ và diễn đạt, khiến lời rap của anh mang đầy cảm xúc như những lời thơ. Bởi thế nên cả khi không cần màu mè về tốc độ hay gieo vần thì màu sắc thơ ca trong bài rap của Earl lại nổi lên, dường như được thừa hưởng từ cái gen của người cha là nhà thơ vùng đất Nam Phi dù ông đã bỏ hai mẹ con khi Earl còn bé.
Từ đây, ta mới chiêm nghiệm lại album khó nghe nhất của Earl - Some Rap Songs. Nếu nhìn vào những đoạn lời như:
“Locked and load, I can see you lyin' through your teeth/ Fingers on my soul, this is 23/ Blood in the water, I was walkin' in my sleep/ Blood on my father, I forgot another dream/ I was playin' with the magic, hide blessings in my sleeve" trong bài “Red Water”.
Hoặc:
“Every n**** that's trippin' around me serve as reminder that/ I gotta watch my step/ I keep it quiet as kept / Yeah, I think I spent most of my life depressed/ Only thing on my mind was death/ Didn't know if my time was next” trong bài “Nowhere2Go”.
Hoặc:
“The wind get the ashes in the end, bro / We been took your pass and your credentials, uh / Bad apple, daily clashin' with my kinfolk / Bad acid did damage to my mental / Show you right, it took some passages to get grown / They been called me savage from the get go” trong bài “December 24”...
…thì tất cả đều là những vần thơ sâu sắc về cảm xúc mà chưa cần đến nhạc, vì chỉ cần đọc là như nhìn thấu tâm gan của Earl. Đó là vì cậu cũng chẳng ngại ngùng phơi bày những suy tư và suy nghĩ sâu thẳm của mình.
Có thể tôi cũng không cảm được sự liên kết giữa lời và beat trong album này, nhất là khi người ta nói, sự rối răm trong phần nhạc nó tựa như những suy nghĩ luẩn quẩn trong đầu Earl và tựa như tấm hình bìa đĩa nhoè nhoẹt khó hiểu. Nhưng mọi thứ đều nằm trong chủ ý của cậu mà những ai hiểu được sự gắn kết này thì càng thấm thía hơn.
Thực tế là cũng không cần hiểu hết ý đồ của Earl Sweatshirt thì cũng đủ nể phục và trân trọng những nhạc phẩm của cậu. Nếu nhìn tổng thể các bài rap của Earl, nhiều khi chúng không cần có đoạn mở đầu, không có những câu hook bắt tai hay thậm chí nhiều lúc chả cần phần hook, nhưng Earl cứ thẳng tuột rap luôn đoạn verse về những thứ diễn ra trong cuộc đời mình. Không còn cần những câu từ gây sốc của tuổi trẻ, cũng không cần lời lẽ khoe mẽ tự cao tự đại thường thấy của phần lớn các rapper, Earl vẫn chỉ là Earl, hay chính xác hơn là Thebe Kgositsile, để nói những gì chân thực mà cậu đang suy nghĩ trong đầu.
Chả thế mà ngay sau khi kết thúc đoạn rap ở chương trình Sway In The Morning hôm đấy, Earl nói luôn “Em thấy nghe chán như đít ý.”
Hẹn gặp lại!
Kunt