Common không mang vẻ bề ngoài của một rapper. Anh có dáng người cao, đứng thẳng, ăn mặc đẹp và lịch lãm. Khuôn mặt anh luôn nở một nở nụ cười thân thiện và dễ gần. Giọng rap của anh thì mượt và nghe rất êm tai. Nhạc của anh trong nhiều album đa phần rất soulful, thi thoảng điểm nét gospel và còn có chất jazzy. Đã thế anh còn từng biểu diễn ở những nơi lịch thiệp trang trọng như sân khấu trao giải Oscar (cho bài “Glory” cùng với John Legend), Metropolitan Club tại New York, Đại hội đảng Dân Chủ, hay Tiny Desk Concert nhưng mà hẳn là ở Nhà Trắng. Đó là lý do mỗi khi nghe nhạc của Common, tôi không có cảm giác như đang nghe một album Hip Hop bởi các yếu tố lịch lãm từ âm nhạc cho đến diện mạo, hiếm thấy ở những người tham gia bộ môn Hip Hop này.
Với thần thái của một quý ông như vậy, các bạn thử đoán mẫu người tình lý tưởng của Com’ sẽ như nào?
“I met this girl when I was ten years old
And what I loved most, she had so much soul
She was old school when I was just a shorty
Never knew throughout my life she would be there for me”
Com’ biết tới cô ấy khi anh mới lên 10. Ấn tượng trước “tâm hồn” và phong cách “già dặn”, cậu bé Lonnie Rashid Lynn - tên thật của Common - ngày đó đã đem lòng yêu mến.
“‘Cause we related, physically and mentally
And she was fun then, I'd be geeked when she'd come around
Slim was fresh, joe, when she was underground
Original, pure, untampered, a down sister
Boy, I tell you, I miss her”
Họ đẹp đôi cả về vẻ ngoài lẫn tâm hồn, và Com’ đã trót yêu người con gái đầy cuốn hút, vui tươi, thuần khiết, và vô tư ngày đó. Như bao mối tình ngây thơ thời học sinh, những ký ức của từ thuở nhỏ vẫn luôn là những kỷ niệm lưu luyến luẩn quẩn trong tâm trí anh về một tình cảm trong sáng, đẹp và dang dở về người con gái mang tên “Hip Hop” của Com’.
Phần lời trên là trích dẫn từ bài “I Used To Love H.E.R.” nổi tiếng của anh. “H.E.R.”, như chia sẻ của Com’, là từ viết tắt của “Hip-Hop in its Essence is Real”, dịch nôm na là “Bản Chất của Hip-Hop là Sự Chân Thực”. Bằng việc nhân cách hoá Hip Hop, Common chuyển tải một cách sâu sắc khi diễn tả cảm xúc chán chường của mình trước những thay đổi của người con gái anh từng đem lòng yêu ngày nào, như một cách để thể hiện sự thất vọng trước những đổi thay, mất đi cốt lõi chân thành của dòng nhạc này.
“But then she broke to the West Coast, and that was cool
'Cause around the same time, I went away to school”
Khởi đầu cho sự thay đổi của “người con gái Hip Hop” là khi cô ấy chuyển tới bên Bờ Tây, là khi dòng nhạc này bắt đầu có sự trỗi dậy của N.W.A., sau đó là Dr. Dre, Ice Cube và Snoop Dogg.
Sinh ra và lớn lên tại Chicago, một rapper đến từ vùng Midwest như Common lại chịu nhiều ảnh hưởng của nền tảng Hip Hop tới từ Bờ Đông, đặc biệt bắt nguồn từ âm nhạc của huyền thoại Rakim nên có thể dường nào đoán được sự lấn cấn của anh trước một làn sóng Hip Hop ùa tới từ phía Bờ Tây. Đó không dừng ở việc Com’ thất vọng khi “cô gái Hip Hop” đã quên dần sứ mệnh truyền bá văn hóa và niềm tự tôn của người da màu (“She said that the pro-black was goin' out of style / She said, "Afrocentricity was of the past" / So she got into R&B, hip-house, bass, and jazz”), mà nay “cô ấy” còn tham gia các băng nhóm, lấn sâu vào những cuộc vui sa đọa (“Now she's a gangsta rollin' with gangsta bitches / Always smokin' blunts and gettin' drunk / Tellin' me sad stories, now she only fucks with the funk”), và trên tất cả, Com’ thất vọng khi “người con gái Hip Hop” mà anh dành tình cảm năm xưa giờ lầm tưởng lối sống hết mình một cách bất chấp của cô mới là sống thực với bản thân (“Stressin' how hardcore and real she is / She was really the realest, before she got into showbiz”).
Trong đoạn lời đó, có thể thấy Com’ nhắc tới tới Hip Hop Bờ Tây nổi tiếng với hình ảnh bạo lực, trắc tán, băng đảng. Câu “now she only fucks with the funk” ám chỉ chính nhánh G-Funk mà những người như Dr. Dre và Snoop Dogg đã góp tay gây dựng ngày đó. Và do vậy, có thể thấy sự thất vọng phần nào của anh về một Hip Hop được mở rộng, nhưng khác xa với hình mẫu lý tưởng được gây dựng từ những ngày đầu bên phía Bờ Đông.
Lẽ dĩ nhiên, giống như việc mỗi người sẽ có một hình mẫu riêng về người yêu / người bạn đời của họ, thì những nhận định về thứ gọi là chuẩn mực trong âm nhạc Hip Hop của Common cũng chỉ là từ góc nhìn và quan niệm của anh. Qua lời rap được viết đầy chân thành, phản ánh đúng thực tế về sự thay đổi của dòng nhạc này, Com’ bỗng được cả thị trường phải ngẩng đầu lên để xem kẻ nào đủ dũng cảm nói lên những điều mà nhiều người không dám nói qua những phép ẩn dụ đa nghĩa đầy sáng tạo.
***
Bố mẹ của Common ly dị khi anh mới 6 tuổi, thế nhưng sự quan tâm chăm sóc của người mẹ lẫn người cha đã mang tới một nền tảng giáo dục khác biệt nếu đem so với tuổi thơ của nhiều rapper khác chúng ta biết tới. Lớn lên tại khu cộng đồng người da màu, Com’ nhận thức và học được từ tư tưởng Malcolm X cho đến chứng kiến chuyện giao du băng đảng, từ tìm tòi nhạc Jazz cho tới chịu ảnh hưởng của dòng nhạc Gospel trong mỗi lần đi lễ tại nhà thờ. Ở cùng mẹ và được chứng kiến sự nhân đạo và tình thương người của bà dành cho những hoàn cảnh khó khăn, Com’ đã tự hình thành những suy nghĩ nhận thức khác biệt về xã hội. Nghiêm túc với việc học hành, anh đạt thành tích xuất sắc để giành suất học bổng ngành quản trị kinh doanh tại trường đại học ở Florida. Dù bỏ học sau 2 năm để theo đuổi sự nghiệp âm nhạc, quãng thời gian tại ngôi trường nổi tiếng dành riêng cho các sinh viên gốc Phi đến từ khắp mọi miền đất nước đã đủ nuôi dưỡng một tư tưởng nghệ sĩ và một nhà hoạt động xã hội bên trong con người Lonnie Lynn aka Common, hay còn từng được biết đến với nghệ danh Common Sense (trước khi anh phải rút gọn lại vì trùng với tên của một ban nhạc Reggae).
Những dòng giới thiệu trên về anh nghe không hề giống lời miêu tả của một rapper. Chắc hẳn bởi vậy mà Common không mấy khi được nhớ tới trong nhóm các nghệ sĩ Hip Hop hàng đầu khi mà phong thái từ tốn, lịch lãm của anh trái ngược hẳn “chất ngầu đường phố” của nhiều rapper khác.
Ấy vậy mà khi soi kỹ sự nghiệp âm nhạc của anh, ngoài chuyện Com’ được coi như nhóm cây đa cây đề của nhánh Conscious Rap, anh còn là một MC đáng nể trong giới mà đến Jay-Z phải từng rap “Truthfully I want to rhyme like Common Sense (But I did five Mil) / I ain’t been rhyming like Common since” (trong bài “Moment of Clarity” của Jay) và cũng lại là một MC đáng gờm với những ai từng va phải.
Đây nhé. Sau album đầu tay Can I Borrow A Dollar? (1992) không mấy thành công, đĩa đơn “I Used To Love H.E.R.” kể trên cùng với album Resurrection (1994) đã bắt đầu gây chú ý với đám phê bình, cũng như các anh tài trong giới. Kể cũng phải thôi, khi mà Com’ đá xoáy tới nhánh Gangsta Rap và G-Funk đang bùng lên phía bên Bờ Tây. Do vậy, không hề ngạc nhiên khi chính bài “I Used To Love H.E.R.” đã khơi mào màn đối đầu giữa anh với chính Ice Cube – một rapper vô cùng tài năng trong công cuộc phát triển nhánh Gangsta Rap cùng với nhóm N.W.A. Bên cạnh phần lời mang tính chất “phê bình” của Com’ khi “cô gái Hip Hop” chuyển tới Bờ Tây và giao du với các băng nhóm (hàm ý cho sự thất vọng của anh trước nội dung cổ súy bạo lực trong phần lời của Gangsta Rap), riêng câu “I wasn’t salty she was with the Boyz n the Hood” đã khiến Ice Cube phải nóng máu. “Boyz n the Hood” là tên bộ phim mà Ice Cube tham gia. Đã thế Cube lại hiểu nhầm câu rap của Com’ thành “I was insulted she was with the Boyz n the Hood” vì cụm từ “wasn’t salty” nghe khá giống với “was insulted”, đâm ra từ một câu mang nghĩa “Tôi không thấy bực khi cô ấy giao du với đám trai hư” bỗng thành “Tôi thấy bị sỉ nhục….”.
Cho rằng Common tố cáo Hip Hop Bờ Tây đã phá hỏng hình ảnh dòng nhạc này, cũng như coi thường hướng đi sự nghiệp của mình, Ice Cube đã tung bản diss mang tên “Westside Slaughterhouse” để đáp trả, trong đó có câu: “Used to Love H.E.R., mad ‘cause we fucked a / Pussy-whipped BITCH with no Common Sense!” mà Cube chơi chữ đúng tên bài rap cũng như nghệ danh thuở đầu của Com’.
Rồi, với một rapper mang phong thái nền nã lịch lãm như Common, ai mà nghĩ sẽ đối đấu được với một rapper ngầu như Ice Cube cơ chứ? Đơn giản! Nếu như Cube chỉ nhắc tên Com’ trong một verse thì Com’ dành hẳn cả bài “Bitch In Yoo” để diss thẳng mặt Cube ngay trong câu mở đầu: “A bitch n**** with a attitude named Cube” và tiếp nối một tràng dài để nện lại nhát nào ra nhát đấy, từ “On the dick of the East for your first release” (chuyện Cube phải nhờ tới mấy nghệ sĩ Bờ Đông để làm nhạc cho album solo đầu tiên) cho đến “Rap career is over, better off actin'” (chuyện Cube thương mại hoá với chính sự nghiệp của mình để đi đóng phim).
Mối tư thù giữa Common và Ice Cube may thay cũng được hàn gắn sau đó, nhưng lần đấu khẩu trực diện lần đó đủ thấy Com’ không phải dạng vừa và không thể để vẻ bề ngoài mang nét quý ông của anh đánh lừa. Bởi thế khi vụ beef khác xảy ra sau này giữa anh với Drake, người ta lại há hốc mồm khi anh nêu thẳng tên Drake sau loạt các câu rap diss được viết đâu ra đó, “Acting all hard when he hardly like that, you gon’ mess around and make me catch a body like that”, “I heard you said you wasn’t a bitch because you sing. You a bitch because you cling like a bitch that’s eighteen” hay “I’m taking too long with this amateur guy; you ain’t wet nobody, n****, you Canada dry.” trong track mang tên “Stay Schemin’ (Remix) trên chính cùng con beat mà Drake diss một nhân vật vô danh trong “Stay Schemin’” mà Drake rap chung với Rick Ross. Com’ biết thừa Drake nhắm tới anh bởi tay này tự ái sau khi Com’ từng buông lời chê bai những rapper chỉ hát với hò trong đĩa đơn “Sweet” mới phát hành trước đó 2 tháng.
Những lần Common động chạm tới kẻ khác cũng đều xuất phát từ quan niệm của một thứ nhạc Hip Hop chuẩn mực mà anh đặt niềm tin. Chuẩn mực của Com’ là nội dung chân thực, phản ánh thực tại, giống như nhánh nhạc Conscious Rap được anh tiên phong dẫn dắt. Nó có thể không nhất thiết là thứ nhạc Hip Hop mà tất cả các fan đều đón nhận, nhưng nó là chắc chắn là kiểu nhạc chuẩn mực của Hip Hop mà người ta mong chờ được nghe từ Com’.
Đây là lý do mà tôi mê cách anh làm ra thứ nhạc không chịu ảnh hưởng của thương mại để luôn hướng tới một lý tưởng của riêng. Thay vì từng cố thử trở thành một rapper đỉnh nhất so với những người cùng lứa như lần anh cho ra album đầu tiên Can I Borrow A Dollar?, thì Com’ lại tìm ra một mục tiêu cao cả là truyền cảm hứng tới người nghe qua ca từ của mình. Trong hai năm sau thất bại của đĩa đầu tay, anh đọc nghiền ngẫm Kinh Thánh và Kinh Qur’an, anh nghe nhạc Jazz và rèn luyện lại kỹ năng viết lời. Đó là lý do mà album thứ hai mang tên Resurrection của một kẻ đội mồ sống dậy, rap những lời rap đầy tri thức với ngôn từ trau chuốt như một bậc cao nhân từng trải. Trong bài “Resurrection” cùng tên album, Com’ gieo vần cực hay nhưng cũng lại mang cả kỹ thuật kiến tạo từ mới đầy sáng tạo trong “I stagger in the gatherin', possessed by a patter-in that be scatterin'”, khi anh phát âm từ “pattern” thành “patter-in” vừa để gieo vần và vừa để chuyển tải hai lớp nghĩa (của từ “pattern” và từ “pattering”). Đến đoạn lời “Proceed to read and not believin' everything I'm readin' / But my brain was bleedin', needin' feedin', and exercise / I didn't seek the best of buys, it's a lie to textualize / I analyze where I rest my eyes” được viết đầy chắt lọc, Com’ thể hiện sự trung lập trong quan điểm của mình khi anh không tin hết những thứ mình đọc, dù trí óc của anh vừa đào thải, vừa khao khát học hỏi thêm kiến thức mới. Những cụm từ như “my brain was bleedin’, needin’ feedin’, and exercise” hay “it’s a lie to textualize” và “I analyze where I rest my eyes” là những ca từ rất đắt mà Com’ chọn lọc để gieo nhiều âm vần mà lại tạo sắc thái cảm xúc cao. Sự đa nghĩa trong cách dùng từ của Com’ có sức ảnh hưởng rõ rệt tới những rapper thế hệ sau này, tiêu biểu như một rapper thâm thúy như Lupe Fiasco.
Trong album One Day It’ll All Make Sense (1997), bài “Retrospect For Life” có sự tham gia của Lauryn Hill, Common rap về sự đấu tranh tư tưởng của việc từ bỏ quyết định phá thai của chính anh và người bạn gái. “Knowin' you the best part of life, do I have the right to take yours? / 'Cause I created you, irresponsibly / Subconciously knowin' the act I was a part of / The start of somethin', I'm not ready to bring into the world”. Và rồi câu kết đoạn xoáy sâu vào tâm gan “'Cause 315 dollars ain't worth your soul” đã là lời đánh thức cảnh tỉnh tới anh và cả những fan nghe nhạc của anh, trong đó có người đã thổ lộ với Com’ rằng quyết định giữ lại đứa con của anh ta và cô bạn gái sau khi nghe được “Retrospect For Life” đã thay đổi cuộc đời của họ và họ cám ơn anh vì điều đó.
Rồi như trong album Like Water For Chocolate (2000), bài “The 6th Sense” là một ví dụ về sự đỉnh cao trong sáng tạo ca từ của Common. Một loạt những câu rap như “Can’t knock the hustle, but I’ve seen street dreams deferred / Dark spots in my mind where the scene occurred”, “With cigarettes in their ear, n*gg*rish they appear”, “Want to be in the rap race but ain't ran one lap / Ran so far from the streets that you can't come back / You tripping with nowhere to unpack, forgot that” với các lớp nghĩa ẩn sau. Rồi Com’ cũng không quên nhắc lại phong cách nhạc Hip Hop mà anh theo đuổi “If revolution had a movie I'd be theme music / My music, you either fight, fuck, or dream to it / My life is one big rhyme, I try to scheme through it / Through my shell, never knew what the divine would bring to it”.
Và riêng ở verse thứ 3 của bài “The 6th Sense” này, Com’ đã tự đánh giá lại quan điểm về một hình mẫu lý tưởng của Hip Hop:
“I start thinking, how many souls hip-hop has affected
How many dead folks this art resurrected
How many nations this culture connected
Who am I to judge one's perspective?”
Nổi lên trong giới underground khi Com’ viết ra bản “I Used To Love H.E.R.” để nói lên sự đổi thay của mainstream Hip Hop, thế nhưng nó cũng là con dao hai lưỡi khi chính anh bị những người đồng lứa xếp vào hội thù địch với nhạc thương mại. Câu hỏi “Who am I to judge one’s perspective?” là câu trả lời mà Com’ lựa chọn, đó là bớt phán xét và có cái nhìn bao dung hơn.
Như tôi đã nói tới ở trên, thứ nhạc Hip Hop mà Common viết ra có thể không phải được tất cả mọi người đón nhận, nhưng nó lại là kiểu nhạc chuẩn mực mà fan của anh trong đó có tôi định hình ra mỗi khi nghe nhạc của Com’. Nói một cách khác một fan nhạc nói chung hay nhạc Hip Hop nói riêng có thể nghe nhiều nhánh thể loại khác nhau trong cùng một dòng, nhưng lý do họ đặt tình yêu của mình vào người nghệ sĩ đó là vì cốt lõi và phong cách âm nhạc riêng của người đó.
Ở bài “The Next Chapter (Still Love H.E.R.)” (2013) nằm trong bản mixtape của producer J. Period và bài “HER Love” nằm trong album Let Love (2019) của Common, anh đã thay đổi cách nhìn phóng khoáng hơn về “cô gái Hip Hop”, trong đó riêng bài “HER Love”, Com' rap: “We all change, for what it's worth / You an angel and still down to earth / In many ways you like my religion / When no one else did, to me you listen”, và sau đó là gọi tên những rapper thế hệ trẻ mà anh ghi nhận đóng góp của họ cho sự phát triển không ngừng của Hip Hop, từ Young Thug, Lil Uzi Vert, 21 Savage, J. Cole, Kendrick Lamar, cho đến 2 Chainz, YG, Gucci Mane, Chance The Rapper, Meek Mill, A$AP Rocky, A$AP Ferg, Noname, Cardi B, và Tyler, The Creator.
Bởi lẽ Common giờ đã gạt sự ích kỷ sang một bên để tôn vinh dòng nhạc mà anh gắn bó như tri kỷ, bất chấp những thay đổi theo từng thời kỳ của nó.
Hẹn gặp lại!
Kunt