Khi tôi mới bắt đầu nghe bản mixtape “1999” của Joey Badass (hay còn được viết kiểu cách là Joey Bada$$), một cảm xúc ùa đến mạnh mẽ vì ngỡ ngàng trước một bộ tổng hợp các track mang màu sắc Hip Hop “cũ” cùng lối rap đậm chất kỹ thuật từ các âm vần tới mật độ từ trong từng khuông nhạc. Nói một cách khác, âm nhạc của mixtape “1999” giống như một cỗ máy thời gian đi ngược về thời kỳ vàng (Golden Age) của Hip Hop vào những năm 90, khi mà các rapper dày công viết ra những phần verse có chất lượng cực cao, với mong muốn lưu vào sử sách. Không những thế, họ muốn chứng tỏ trình rap của mình có thể sánh ngang với cánh đàn anh, và dĩ nhiên phải vượt xa những kẻ đồng lứa.
Và các bạn biết không? Bản mixtape “1999” đó được Joey Badass phát hành vào năm 2012, thời điểm mà nhạc Hip Hop nắm một vị trí tối quan trọng trong ngành công nghiệp âm nhạc, nhờ vào những biến chuyển được thị trường số đông đón nhận qua các nhạc phẩm của Kanye West, Drake, Nicki Minaj, Kendrick Lamar, J. Cole, Kid Cudi, Lil Wayne, Tyler, The Creator, v.v. Có thể thấy sự phát triển không ngừng của Hip Hop đã đưa dòng nhạc này tới những phong cách Alternative Hip Hop, những nhạc phẩm “lai” với những dòng nhạc khác như R&B, hay trở thành thứ rap có giai điệu.
Vào thập niên 2010, nhạc Hip Hop thậm chí còn chứng kiến những nhánh phụ như Trap có chỗ đứng vững chắc trên mainstream và Mumble Rap bắt đầu xuất hiện. Vậy mà một rapper mới 17 tuổi vào năm 2012 lại phát hành thứ nhạc “old school” như sản phẩm “1999”. Joey Badass vì thế ngày ấy được nhìn nhận như một nghệ sĩ trẻ mang trong mình một tâm hồn già nua.
Tên thật là Jo-Vaughn Virginie Scott, Joey sinh ra tại Brooklyn, New York, thành phố quê hương của Hip Hop. Đấy là chưa nói đến quận Brooklyn cũng là nơi sản sinh ra rất nhiều rapper cực kỳ tài năng đại diện cho East Coast, từ Big Daddy Kane, MC Lyte, GZA, Raekwon, RZA, The Notorious B.I.G. cho đến Jay-Z, Mos Def, Talib Kweli, v.v. Có điều là Joey sinh vào năm 1995, nghĩa là để âm nhạc Hip Hop của thời kỳ vàng tác động được lên cậu ở giai đoạn đỉnh cao của nó thì phải là khi Joey vẫn còn đang ngồi trên ghế ăn dặm và chập chững tập đi. Bởi một số rapper sinh cùng thời với cậu và cũng tại thành phố New York, ví dụ Post Malone (1995), 6ix9ine (năm 1996) hay Desiigner (1997) thì họ đều theo đuổi những phong cách nhạc mới thời thượng như Trap.
“Tôi đại diện cho nhạc Hip Hop theo hình thái mà bạn phải thực sự có tài năng rap những lời rap rất hay trên chiếc microphone để có thể được coi là một MC. Chỉ riêng chuyện có được cái danh đó đã là một vinh dự rồi.”
Đó là câu nói đầy tự tin của Joey Badass, người thay vì ra mắt thị trường bằng sản phẩm Hip Hop hợp gu giới trẻ thì lại tập trung vào phát triển kỹ năng flow và rap đầy năng lượng trong giọng điệu nhưng cũng lại cực êm tai qua phần lời phức tạp và trau chuốt kỹ thuật âm vần.
Trong bản mixtape “1999”, ngay track mở đầu “Summer Knights” là không gian âm nhạc cũ kỹ, có phần thô ráp và không sắc nét như nhạc hiện đại. Đến các track tiếp theo, phần beat mang phong cách boom bap của âm thanh “bụp chát” đến từ tiếng kick drum và snare, cộng thêm một số bài có âm hưởng jazzy của đàn contrabass hay tiếng scratch của đĩa, thổi một luồng gió đến từ quá khứ của thập niên 90. Toàn bộ mixtape là như vậy, thứ âm thanh lo-fi của tiếng sample nhạc cụ quả thực vốn dĩ đã từng khiến tôi mất một thời gian làm quen khi mới nghe nhạc Hip Hop thì cũng có thể hiểu tại sao phong cách nhạc old school này một mặt khiến những người ai đã quen với màu sắc nhạc cũ này tìm thấy những cảm xúc thân quen, nhưng mặt khác lại làm những fan của Hip Hop hiện đại thấy khó gần.
Đây này, cùng trong năm 2012, năm phát hành của “1999”, chúng ta có âm thanh ngầu chất West Coast trong album good kid, m.A.A.d city của Kendrick Lamar; B.o.B thì nâng tầm beat (nhưng đánh mất cái hồn của phần nhạc mộc mạc trong album đầu) ở đĩa thứ hai Strange Clouds; những con beat sắc nét thời thượng trong loạt album Habits & Contradictions của Schoolboy Q, Cruel Summer của Kanye West và những nghệ sĩ cùng hãng đĩa Good Album của anh, The Heist của Macklemore & Ryan Lewis, hay Pluto của Future. Đến cả Nas – một trong những gương mặt danh giá của thời kỳ vàng Hip Hop giờ đây cũng toàn dùng những con beat đầy đặn trong album Life Is Good, khác xa những ngày đầu khi anh còn ra mắt làng nhạc với tuyệt phẩm Illmatic với chất lượng âm thanh lo-fi từ giữa thập niên 90. Ngoài cái khác của sự đa dạng âm thanh các nhạc cụ (đa phần tạo bởi đàn điện tử) trong Hip Hop hiện đại, âm sắc của kick drum và snare cũng không còn sự đối lập như phong cách boom bap nữa. Hip Hop hiện đại cũng sử dụng nhiều tiếng hi-hat điện tử được mix rõ nét hơn. Mặc dù vậy, âm thanh tẹt tẹt được lập trình sẵn hoàn hảo về tốc độ đó lại đánh mất đi cái hồn chỉ có thể tạo ra bởi tiếng thu âm live, yếu tố lớn nhất gây cản trở lớn nhất trong beat nhạc Hip Hop ngày nay với người quen nghe nhạc cũ như tôi.
Đấy là sự khác biệt về nhạc, còn về phong cách rap, phải nói là nghe mixtape “1999” của Joey Badass thật lòng không nghĩ một thanh niên mới 17 tuổi lại có thể flow mượt, liền mạch qua những hơi dài không đứt, hệt như những người đàn anh vậy. Trong “1999”, với thứ nhạc được chủ đích sản xuất không được đầy đặn như các con beat ngày nay, việc rap với mật độ từ dày đặc, gieo vần xâu chuỗi đa âm và trong cùng một câu đầy điêu luyện của Joey mới có thể giúp cho bản mixtape này đạt chất lượng cao đến vậy. Và chỉ khi nghe “1999”, tôi mới tự dưng chợt nhận ra rằng, âm nhạc Hip Hop của những thập niên trước đòi hỏi các rapper phải dày công sáng tác phần lời và flow như vậy, thì mới bổ trợ tốt cho beat. Các kiểu flow đa dạng sẽ giúp giảm bớt tính lặp và mật độ từ cùng âm vần nhiều sẽ giúp làm đầy không gian âm thanh còn thưa và mỏng ngày đó. Đây là lý do những rapper còn non về mặt kỹ thuật sẽ rất dễ lộ điểm yếu khi rap trên những con beat old school. Bảo sao khi beat của Hip Hop ngày càng được sản xuất cầu kỳ, thay đổi nhiều lần trong cả cùng 1 track, thì nhiều rapper trẻ ngày nay lại lựa chọn tối giản các phần verse và hook của mình, điều khiến những người mê nghe các đoạn bar phức tạp như tôi không thấy khoái cho lắm.
Quay lại với kiểu rap của Joey Badass trong “1999”. Trong track mở đầu, “Summer Knights”, cậu rap như sau:
“It's (1)been a (2)minute (1)since they (1)seen a style with no (2)gimmicks / Clouds is they (2)limits 'cause (3)we in 'em / Eyes low, squinted, more L's but (3)we winning / Acting like it's hard to find (3)women when I'm in these hard-to-find (3)linens / Remember those days it was hard to find (3)a living / But now we got ends, and it's only the (3)beginning / (3)Big pimpin', fooling dimes, rob 'em for they (4)innocence / Cake like (4)Entenmann's, flow sweet like (4)cinnamon”
Joey vào bài bằng câu “It’s been a minute” gần như đúng lúc track nhạc điểm tới 60 giây. Với kiểu rap mượt, cậu gieo vần với nhiều đoạn từ 2 đến 3 âm tiết, được lặp lại nhiều trong các câu giúp đoạn rap nghe càng gắn kết chặt. Không chỉ vậy, về mặt ý nghĩa, ngoài việc tự hào về một phòng cách rap thực thụ (“a style with no gimmicks”), Joey còn tự ví anh ở trên cao hơn cả những đám mây cả khi ví von bầu trời như là giới hạn cho khả năng rap của con người. Ở những câu rap này, nó còn mang những lớp nghĩa khác, như từ lóng “L” để chỉ việc hút “sà cân” giúp anh “bay bổng” đến vậy, thế nên cụm từ “Eyes low, squinted” vừa mang nghĩa “mắt liếc xuống” của kẻ bay trên tầm cao nhìn xuống những rapper khác, còn vừa là hiện tượng phê pha “mắt rủ, lác hai con ngươi” của kẻ đang chìm đắm giữa làn khói thuốc. Thứ tôi thích khi đọc lời rap của Joey ví dụ như mấy câu trên còn là cách cậu đưa những cụm từ trái nghĩa giữa “L’s” và “winning”, “ends” và “beginning”, “rob” và “innocence”, làm tăng sắc thái của đoạn rap.
Đó chỉ là khúc mở màn. Joey tiếp tục gây bất ngờ với những câu rap sắc lẹm trong các track sau đó. Ở bài “FromdaTomb$” mang âm hưởng nhạc Jazz giống như thời kỳ A Tribe Called Quest với tuyệt phẩm The Low End Theory (1991) của họ, Joey mới rap như sau:
“Young villain hop up on the track then the track doomed / Click-clack-boom, resurrecting boom-bap from the tombs / Raps dope like crack in cocoons”
Về độ mượt của phần flow, chỉ riêng những cụm từ “track doomed”, “click-clack-boom”, “resurrecting boom-“, “-bap from the tombs” với “crack in cocoons” là đã đủ thấy phê tai rồi. Kiểu gieo vần kỹ thuật như vậy không dễ kiếm ở Hip Hop ngày nay vì nó đòi hỏi nhiều sức sáng tạo của một MC thứ thiệt. Không những vậy, nó còn chứa đựng những lớp nghĩa phía sau. Hai từ “villain” và “doomed” đều là liên hệ của Joey tới MF DOOM và tên gọi khác của người - Madvillain, rapper đã truyền cảm hứng cho chính cậu theo đuổi phong cách của lứa đàn anh những năm 90, bất chấp những dòng chảy mạnh mẽ của các nhánh Hip Hop hiện đại khác. Rồi ngôn từ rất kêu như “click-clack-boom” vừa mang ý nghĩa liên tưởng tới phong cách “boom-bap”, vừa là tiếng nổ của một kẻ đội mồ sống dậy (“from the tombs”) vừa được hồi sinh (“resurrecting”), một hình ảnh cũng lại ẩn dụ cho nhánh nhạc đã bị lãng quên, cũng như có thể hiểu boom-bap, hay phong cách nhạc Joey theo đuổi chỉ tồn tại trong giới underground. Vậy là phải có đến 2-3 lớp nghĩa đằng sau đúng một vài câu rap ngắn như vậy đó. Bởi thế không ngạc nhiên khi phân tích câu tiếp theo “Raps dope like crack in cocoons” vừa có thể hiểu theo ý nhạc rap của Joey nghe phê như thứ chất gây nghiện, và cũng có thể hiểu là cậu đang “cuốn cần” (nếu nghĩ theo câu đồng âm “wrap dope”) như cuộn chúng lại trong những “vỏ kén”.
Trong “Survival Tactics”, chỉ cần nhắm mắt và lắng nghe là đủ thấy một nguồn năng lượng tràn ngập tự tin và kiêu hãnh như thể một MC đến từ thời kỳ vàng của Hip Hop qua cỗ máy thời gian:
“N****s don't want war, I'm a martian with an army of Spartans/ Sparring with a knife in a missile fight”
Ngôn từ dày đặc với những hình ảnh vũ khí làm ta liên tưởng tới một Rakim đang thể hiện uy lực trước đối phương.
“Get your intel right, your intelligence is irrelevant / But it's definite, I spit more than speech impediments / Brooklyn's the residence, the best and it's evident / We got 'em niggas P.E. nuts, like they elephants”
Giọng rap của Joey ở tông cao vừa đủ, với sức bật của các vần đa âm đầy mạnh mẽ, hệt như phong cách của một Nas đang tấn công bằng thứ vũ khí của ngòi bút.
“'Cause when n****s start equippin', and throw the clip in / Your blood drippin', and catch you slippin' / Another victim, don't know what's hit them—through his spinal / Just another man who defeated by survival / That's your biggest rival”
Cả phần beat ngưng lại, để cho giọng rap acapella của Joey nổi lên trên toàn bộ không gian theo điệu flow hệt như một The Notorious B.I.G. với nhịp của các chữ tương tự trong bài “Warning” của ông.
Và nếu như “Survival Tactics” là một track tôn vinh các MC kể trên một cách ý nhị, thì trong “Killuminati”, có thể nghe đậm chất ảnh hưởng của người anh hùng trong làng Rap đối với Joey Badass – MF DOOM (người cũng có tên với danh nghĩa producer cho 2 track của "1999"). Trên nền nhạc mang đúng phong cách mà DOOM thường sẽ rap, Joey gieo vần dầy đặc gần như hệt với ông như sau:
“I'm a (1)beast with (2)these flows / Two birds, one (2)stoned, you get (1)geese’d when (2)trees rolled / They say I'm (2)evil cause I trained my (2)ego to (2)see gold / Cause (2)he know, (2)seagulls couldn't (2)see these goals, please / It's the return of the (2)Beast Coast / No (3)cash (3)flashed, but the (1)cheese still make (2)teeth show”.
Đúng như câu nhận định đầu tiên ở đoạn lời trên của Joey, cậu quả là “quái nhân” về flow khi viết ra được lời như vậy.
- Thứ nhất, câu thành ngữ “two birds, one stoned” cũng giống như “một mũi tên trúng hai đích” trong tiếng Việt được Joey mượn đưa vào mang theo một ý nghĩa khác là hai kẻ đang phê pha (“stoned”), bay cao như ngỗng (“geese”, từ cũng mang nghĩa số nhiều của “goose” bởi ở đây có 2 con chim). Nó còn mang nghĩa trong 2 ả ngồi với Joey, 1 ả đã bay hết mức nên có thể làm bất cứ thứ gì (“get geese’d”) khi cần đã được cuốn (“trees rolled”, trong đó từ “tree” lại hợp cùng bối cảnh với “bird”, “stoned” và “geese”).
- Thứ hai, ở câu sau, ngoài việc Joey nói tới chuyện mọi người coi anh như kẻ xấu (“evil”) vì anh có khả năng nhìn ra những thứ có thể kiếm ra tiền (“trained my ego to see gold”), thì còn có 2 từ chơi chữ là “ego” và “see gold” bởi chúng phát âm gần giống như “eagle” và “seagull”, đều là những loài chim. Và vì thế nên nếu liên kết với câu trước thì lại cũng có thể suy ra là Joey như kẻ ác khi cậu rèn cho “đại bàng” (nếu hiểu theo “eagle” qua từ “ego”) để phát hiện ra những quả trứng ngỗng vàng (“to see gold”).
- Phức tạp chưa ạ? Tiếp nhé? Thứ ba, đến câu sau lại hợp lý khi liên kết câu trước bởi Joey biết rằng “loài mòng biển” (“seagulls”) không thể như “đại bàng”, bởi chúng chỉ biết sống theo bầy đàn và không thể bay cao để nhìn ra được mục tiêu / vàng (nếu hiểu “goals” và “golds” như hai âm gần nhau). Như lời giải thích của chính Joey Badass trên trang Genius cho phần lời, từ “Cause he know” còn là chơi chữ của “Casino”, và vì vậy “seagulls” cũng là “Siegel”, tên của giang hồ nổi tiếng, kẻ đã phát triển các khu casino tại Las Vegas. Vì thế cũng có thể hiểu mục tiêu của Joey đặt ra còn tham vọng hơn cả gã.
- Thứ tư, từ “Beast Coast” trong câu “It’s the return of the Beast Coast” muốn nói đến việc sự trở lại của quái nhân đại diện cho Bờ Đông – East Coast, từng được biết đến với sự chú trọng và trau chuốt trong kỹ thuật và nội dung của lời rap.
- Thứ năm, câu sau nói tới chuyện dù chưa thấy tiền rơi thì chỉ cần nhìn thấy chúng (từ lóng của “cheese”) là đủ khiến kẻ đó mỉm cười thèm muốn. Ngoài ý nghĩa của từ “cheese” được nói ra mỗi khi người chụp ảnh ra dấu cho mọi người mỉm cười (“make teeth show”) thì còn có thể hiểu “miếng phô mai” như thứ mồi nhử bọn chuột mò đến, tạo sự đối lập giữa một quái nhân Bờ Đông ở câu trước với đám chuột chỉ nhăm nhe đớp trộm.
(Những nội dung về lyrics ở trên được tham khảo từ trang Genius)
Quá phức tạp đúng không hả các bạn?
Phải lâu lắm rồi khi nhắc tới một rapper trẻ, chúng ta mới có thể nhận thấy chỉ tính riêng phần lời đã có thể suy ra nhiều lớp ý nghĩa đến như vậy. Vì thế khi nghe mixtape “1999” và viết về Joey Badass ở thời điểm hiện tại, Kunt tôi mới như thể ngồi trên cỗ máy thời gian để nghe một nhạc phẩm được sản xuất từ thì quá khứ. Năm 1999 đối với Joey như là năm cuối cùng kết thúc của thời kỳ vàng - Hip Hop Golden Age. Thế kỷ 21 mở ra với nhiều thay đổi, khi ngày càng nhiều rapper trẻ theo đuổi những phong cách mới mẻ để thích ứng với sự phát triển của âm nhạc, dẫn đến có nhiều nghệ sĩ lẫn người nghe không còn chú trọng đến lời rap như trước đây. Các lớp âm thanh dầy hơn đồng nghĩa với phần lời và các lớp nghĩa của nó cũng mỏng đi. Khâu production được sản xuất ngày một trau chuốt và phức tạp cũng lại đồng nghĩ với phần lời được giản lược để sử dụng như một nhạc cụ trong tổng thể bài nhạc. Vậy nên với những rapper bắt đầu sự nghiệp ở thể kỷ 21 mà còn chịu ảnh hưởng ít nhiều của thế hệ đàn anh như Joey Badass, Kendrick Lamar, Lupe Fiasco, J. Cole, Yelawolf, J.I.D - những người tiếp tục học hỏi, rèn luyện bản thân để nâng tầm kỹ thuật trong cách viết lời mới thật đáng trân trọng.
Nhìn vào độ tuổi của Joey Badass còn kém tới 5 năm so với người trẻ thứ nhì (J.I.D) trong những rapper tôi vừa kể tên, mới thấy sự nỗ lực của cậu lớn tới dường nào. Sau “1999”, Joey tiếp tục lần lượt ra mixtape Summer Knights và các album phòng thu với sự điều chỉnh trong âm nhạc và phong cách để có được âm sắc phần nào của Hip Hop hiện đại, điều tôi thấy hoàn toàn bình thường và nên làm để mở rộng đối tượng người nghe. Mặc dù khi làm vậy, Joey quả thực đánh mất một số lượng fan trung thành với phong cách nhạc old school, nhưng phong cách viết lời kỹ lưỡng và lối flow chất lừ cậu mang theo từ thời quá khứ của những năm 90 vẫn là yếu tố giúp cho những nhạc phẩm như B4.Da.$$ (2015) và All-Amerikkkan Badass (2017) không chỉ hấp dẫn vì yếu tố trẻ trung, mà còn tạo sự choáng ngợp, hệt như cảm xúc của fan nhạc Hip Hop khi nghe những album được tạo ra trong Thời Kỳ Vàng.
“Tôi được nuôi dưỡng theo một tiêu chuẩn cao. Âm nhạc của những nghệ sĩ được bật lên trong nhà tôi phải là Jay-Z, Tupac và Nas. Họ đều là những MC vĩ đại và vô cũng trí tuệ, luôn ở một đẳng cấp mà được công nhận là những huyền thoại.” – Joey Bada$$.
Hẹn gặp lại!
Kunt