Khả năng âm nhạc của các rapper thường là một dấu hỏi chấm. Đó là vì nhạc Hip Hop từ thuở sơ khai đã được tạo ra bởi cộng đồng da màu – những người không có điều kiện sở hữu hay được học chơi những nhạc cụ hay có khả năng tài chính để thu âm trong các studio cùng các nhạc công khác. Cái họ có được là những chiếc máy có lập trình các nhịp điệu trống và lồng ghép với những bản sample nhạc Funk hay Disco, thứ hạn chế khả năng sáng tạo ra các nhạc điệu mới. Do vậy, phần còn lại là họ phải tập trung vào những đoạn lời có âm vần như những bài thơ. Nội dung lời rap, nhịp điệu và gieo vần do đó là những yếu tố quan trọng nhất.
Đến những năm cuối thập niên 80 và đầu thập niên 90, các nhà sản xuất nhạc Hip Hop có thêm nhiều nguồn sample và công nghệ, thứ có thể giúp họ pha chế beat hiệu quả như được thu âm bởi những nhạc cụ sống được đánh trong bài, giúp cho các bản beat mang nhiều biến chuyển âm sắc sống động và nghe “nhạc” hơn. Q-Tip và album The Low End Theory của A Tribe Called Quest là một ví dụ của cách làm beat điêu luyện đầy chất nhạc qua những âm thanh jazzy. Nhưng vào giữa thập niên 90, khi mà các vụ kiện tụng bản quyền khiến việc “mượn” để sample ngày một khó, dẫn đến chuyện những producer như Dr. Dre mới rủ các nhạc công về để chơi lại chính các đoạn nhạc sample đó.
Dù rằng cho đến giờ, các đoạn sample nhạc vẫn luôn là yếu tố đậm phong cách “Hip Hop”, điều khiến tôi mê dòng nhạc này còn là sự biến chuyển theo thời gian đã sinh ra nhiều producer hoặc rapper kiêm producer có thể sản xuất nhạc, ít dùng đến sample, hay thậm chí hoàn toàn là những phần nhạc được sáng tác hoàn toàn mới. Đỉnh cao của chúng là những bài nhạc đều được chơi bằng nhạc cụ sống, với ví dụ tiêu biểu là The Roots – một ban nhạc Hip Hop đúng nghĩa.
Có điều là cho đến giờ, với các rapper, đặc biệt những người không sản xuất nhạc, không phải ai trong số họ cũng có khả năng chơi nhạc cụ, có kiến thức nhạc lý. Dù về mặt “nhạc”, các rapper có nhiều hạn chế, nhưng khả năng âm nhạc của những rapper siêu đẳng lại chuyên sâu ở phần sáng tác lời rap sâu sắc, thậm chí đa lớp nghĩa; ở việc gieo vần và nhịp điệu phức tạp; ở giọng điệu có khả năng giữ hơi cực tốt để tạo những kiểu flow mang nét riêng của từng nghệ sĩ.
Do đó ở bài Tản mạn lần này, tôi thử chơi trò lập band để cạnh tranh với The Roots. Nhưng điểm khác biệt là các thành viên của ban nhạc này đều cần phải biết rap, thậm chí nếu vừa chơi nhạc vừa rap thì càng tốt. Và để nới rộng thể loại nhạc, ban nhạc sẽ có cả vị trí ca sĩ – nói một cách khác, một rapper vừa biết rap và vừa biết hát. Sẽ không có những nghệ sĩ quá cố, như Mac Miller chẳng hạn – một rapper đa tài biết chơi nhiều nhạc cụ.
1. Trống
Bắt đầu bằng phần khung xương của âm nhạc qua nhạc cụ trống. Ở bộ môn này chúng ta có 3 ứng viên.
i) Ứng viên #1: Huyền thoại Rakim bước vào với phong thái đầy tự tin. Theo như lời giới thiệu trong giới, Ra đã từng chơi và thu âm trống trong bài “Juice (Know The Ledge)”. Ra cũng là người sản xuất bài này. Để thể hiện khả năng, Ra đưa phần sample bụp chat của trống vào beat, rồi anh ngồi sau bộ trống, gõ thêm phần nhịp để có được âm sắc live trộn với tiếng sample. Rakim chơi tiếng hi-hat đảo nhịp và có chút biến chuyển ở snare, khá thuần thục. Tuy nhiên vì anh vẫn cần đến sample trống để đệm vào, do đó anh không phải đối tượng phù hợp để có thể một mình giữ nhịp cho cả một band.
ii) Ứng viên #2: Mos Def (aka Yasiin Bey) đi vào. Anh thể hiện bài “Quiet Dog” qua bộ gõ Timpani (trống định âm !?!) và rap đồng thời. Nhịp độ chuẩn xác. Có điều Def vẫn cần một tay trống đi cùng chơi đằng sau để giữ nhịp chính. Tôi hiểu rằng để vừa rap và vừa gõ chính xác nhịp là rất khó, nhất là khi rap là loại nhạc có nhịp điệu biến đổi và tốc độ nhanh. Khác với hát, khi các giai điệu của bài nhạc chậm rãi hơn và nhấn rõ ràng đều đặn các phách mạnh giúp người nghệ sĩ có thể vừa hát vừa đánh trống, thì bài rap đòi hỏi độ nhạy và cảm về nhịp chuẩn xác hơn. Cách chơi trống của Def là giữ vị trí hai tay ở hai bên, chứ không có kiểu vắt chéo tay để anh có thể thuận tiện trong việc vừa rap và vừa chơi trống. Tuy nhiên, do Mos Def chưa dùng nhiều sự kết hợp giữa tay và chân, mà chúng ta lại cần một drummer thực sự, do đó ứng viên này không phù hợp.
iii) Ứng viên #3: Anderson .Paak bước vào với phong thái tự tin và thoải mái. Anh không cần diễn gì cả, mà chỉ bật lại đoạn video anh đã biểu diễn tại NPR Music Tiny Desk. Nhìn cách Paak chơi trống thuần thục, có khúc nhấn, có đảo phách, có mở đóng hi-hat chuẩn xác, và quan trọng lại còn rap được cùng lúc. Chỉ riêng chuyện đó thôi đã biến phần trình diễn này của Paak thành một trong những buổi Tiny Desk hay nhất trên kênh này.
Tôi chợt nhớ ra có anh Pharrell Williams chơi trống cũng rất hay. Tuy nhiên Pharrell cũng không hẳn quá chuyên về bộ môn rap như Paak, thế nên tôi quyết định chọn Paak là thành viên đầu tiên của ban nhạc.
2. Bass
Ở bộ môn này, không rõ làm sao mà không có nhiều ứng viên đến phỏng vấn, dù là nhạc cụ bass đóng vai trò vô cùng quan trọng trong nhạc Hip Hop. Trong dòng nhạc thiên về nhịp điệu này, tiếng bass là nhạc cụ giúp thổi hồn về cả giai điệu lẫn nhịp điệu cho bản beat. Đó là lý do tôi nghe được rất nhiều câu bass hay đỉnh cao trong nhạc Hip Hop, mà gần đây nhất là câu bass bắn tỉa hay khó đỡ trong bài “Lauder Too” của JID.
Quay loại chuyện tìm thành viên, chỉ có 2 ứng viên xuất hiện.
i) Ứng viên #1: J. Cole đi vào. Anh là người biết chơi mấy nhạc cụ nhưng rõ nét nhất là bass. Cole mới thể hiện khả năng bass của anh qua mấy bài mà anh đã tự chơi và thư âm trong album 4 Your Eyez Only của anh. Ở bài “She’s Mine Pt. 1”, tiếng bass mượt mà gây ấn tượng cho tôi một phần, thì đến “Change”, lối đánh funky ngắt mở tiếng, vào chuẩn xác các nhịp cũng khiến tôi thấy khoái. Tạm thế, để xem ứng viên kia thế nào.
ii) Ứng viên #2: lại là Mos Def. Anh cầm đàn bass chơi một mạch các bài mà anh từng thu âm cho đĩa Black On Both Sides. Từ “Fear Not Of Man”, “Hip Hop”, “Rock N Roll”,… và cho đến “May-December” thì tôi bị thuyết phục hoàn toàn. Phong cách jazzy trong “May-December” giúp tôi thẩm được tài nghệ chơi bass của anh một cách trọn vẹn nhất. Anh vừa giữ nhịp được, mà lại biết đánh những câu nhạc uyển chuyển. Rồi để tiếp thêm tự tin cho tôi về quyết định lựa chọn của mình, Def đưa tờ CV với kinh nghiệm học nhạc từ nghệ sĩ nhạc jazz Weldon Irvine, người đã từng chơi trong ban nhạc cùng Nina Simone.
Vậy là tôi càng không thể chối từ Mos Def cho vị trí bassist của band, dù tôi cũng thích cả anh J. Cole, chỉ là ít hơn một tẹo.
3. Guitar
Bộ môn này có vẻ cạnh tranh hơi khốc liệt. Tôi nhận được CV của tới 8 ứng viên. Trong 8 người ấy, có Post Malone và Machine Gun Kelly là hai nghệ sĩ nắm giữ những kỹ thuật chơi guitar đủ tốt để vào band, nhưng vì phong cách nhạc của họ không hợp nên tôi đành lờ đi và gọi phỏng vấn 6 ứng viên còn lại.
i) Ứng viên #1: Kid Cudi vào phòng trong trang phục giống như Kurt Cobain từng mặc ở buổi MTV Unplugged hẳn hoi. Anh biểu diễn bài “Erase Me”. Nhìn anh cầm cây guitar điện và hầu như giữ nó im lặng suốt đoạn verse, và chỉ đến câu hook thì Cudi mới bắt đầu đánh. Có điều nhìn anh “quạt chả” mà không có những câu nhạc khác lạ cũng khiến tôi thất vọng. Nhất là khi điệu “quạt chả” cũng không có đảo phách, mà chỉ đều đặn 1,2,1,2 đến tẻ nhạt. Tôi bèn mời anh ra ngoài để gọi người tiếp theo.
ii) Ứng viên #2: Huyền thoại của Southern Hip Hop – Scarface bước vào. CV anh có ghi anh biết chơi guitar và là fan cứng của ban nhạc KISS. Scarface biểu diễn guitar trong bài “Geto Boys & Girls”. Câu guitar wah-wah khá ấn tượng thay cho phần hook. Rồi sau đó, anh chuyển sang cây guitar thùng và đánh những đoạn dạo đầu trong bài “Hotel California” của Eagles và “Stairway To Heaven” của Led Zeppelin. Nghe khá là ok dù không phải hoàn toàn thuần thục. Có người từng bảo tôi Scarface có thể cầm ngay một cây guitar trong studio, và dù đó là cây cho người thuận tay phải, và anh thì lại là người chơi tay trái, nhưng Scarface vẫn chơi được một bài nhạc của KISS bằng cách xoay ngược guitar xuống. Thật đáng nể! Chỉ tiếc là khi nhìn anh diễn, những đoạn rap anh không thể chơi đàn cùng lúc được, mà phải bỏ cây đàn sang một bên. Thôi để xem các ứng viên kia ra sao? Còn nhiều mà.
iii) Ứng viên #3: André 3000 của nhóm OutKast xuất hiện. Anh kể về vai diễn Jimi Hendrix của mình trong bộ phim Jimi: All Is By My Side. Để vào vai Guitar God, Dre đã phải tập đàn 6 tiếng mỗi ngày, với thách thức lớn nhất là anh phải chơi theo cách của người thuận tay trái, trong khi anh là người thuận tay phải. Nhưng để đóng phim và đánh thật thì khác nhau khá nhiều. Thế nên tôi đề nghị Dre đánh thử một bài. Anh liền chơi “Prototype” – một bài của OutKast. Đoạn đàn guitar giai điệu đó không quá phức tạp nhưng đủ thú vị cho track có âm sắc rất chill này. Bài "Pink Matter" cùng Frank Ocean mà anh có chơi guitar trong đấy cũng vậy, câu guitar rất nhẹ nhàng cảm xúc, nhưng cũng không rõ những đoạn đột phá sẽ thế nào. Xong Dre thừa nhận anh chơi guitar cũng chỉ vừa đủ tốt để đánh những bài có độ khó vừa phải, và anh mới đùa rằng khi vào vai Jimi Hendrix và ra vẻ chơi đàn như Jimi thật chả khác gì “đang quay tay” bằng bàn tay không thuận. Dù tôi rất quý anh nhưng để anh đánh guitar lead chắc chưa được!
iv) Ứng viên #4: Là B.o.B. Anh rapper nhẹ nhàng cầm cây đàn guitar lên và vừa đàn vừa hát bài "Lovelier Than You", rồi đến "Don't Let Me Fall" một cách thuần thục. Cách “quạt chả” của B.o.B đa dạng trong nhịp điệu chứ không tẻ nhạt như Kid Cudi. Rồi anh chơi một đoạn mấy câu lick với kỹ thuật bend biếc đủ cả. Để tính xem sao! Ít nhất cho anh chơi guitar rhythm là quá yên tâm rồi.
v) Ứng viên #5 và #6: hai người xuất hiện cùng lúc, Wyclef Jean và Lauryn Hill. Hóa ra cặp đôi từng yêu nhau một thời với câu chuyện thiên tình sử phức tạp khi họ trong nhóm Fugees nay chạm mặt nhau. Chuyện cũ đã là dĩ vãng, cả hai đều có vẻ thoải mái khi xuất hiện cùng một căn phòng. Thôi thì lady first, Lauryn Hill tiến tới chơi guitar thùng rất tốt. Cô vừa đánh vừa hát, tự tin như lần cô một mình ôm cây đàn trong sân khấu MTV Unplugged năm 2001. Đến Wyclef Jean thì cả căn phòng nóng lên khi anh thể hiện khả năng biến tấu của mình. Wyclef tapping được cả trên guitar thùng, chơi đàn điện bằng răng như cả cụ Jimi. Và quan trọng là tiếng đàn của anh chơi cực hay và ngang như những nhạc công guitar chuyên nghiệp khác.
Thế thì rõ ràng là Wyclef Jean quá phù hợp cho vị trí guitar lead. Tôi sẽ giữ B.o.B vào vai guitar rhythm, và bảo Lauryn Hill nán lại.
4. Piano / Keyboard
Nhạc cụ xuất hiện nhiều nhất trong Hip Hop là đàn piano / keyboard từ những năm cuối thập niên 80 trở đi. Tiếng piano hay keyboard có vai trò quan trọng trong việc tạo âm sắc nhạc cho bài Hip Hop một cách hiệu quả, nhất là khi piano vẫn luôn là nhạc cụ quan trọng trong lịch sử âm nhạc khi được dùng để sáng tác. Vì thế thể loại ít giai điệu của một giọng ca như Hip Hop vẫn phải cần dùng đến nó để tạo nên các thay đổi trong hợp âm qua từng khuông nhạc.
Ở phần audition cho nhạc cụ này, tôi nhận được CV của 5 ứng viên. Trong đó, CV của J. Cole chỉ nhắc đến phần piano anh thể hiện trong bài “Lights Please” và CV của Kendrick Lamar chỉ nói đến phần trình diễn ngắn và đơn giản mấy nốt nhạc ở đoạn đầu bài “Humble”. Thế nên tôi chỉ gọi 3 ứng viên còn lại.
i) Ứng viên #1: RZA – rapper kiêm producer trước đây của Wu-Tang Clan. Tôi rất bất ngờ vì anh chơi piano khá là mượt. Đó là màn trình diễn ngắn nhưng đủ thấy anh cũng nắm những kỹ thuật cần thiết để lướt trên các phím đàn.
ii) Ứng viên #2: Tyler, The Creator bước vào. Anh chơi một đoạn trong bài “Earfquake”. Rồi anh đánh nhiều khúc nhạc khác nhau trên piano. Âm sắc và kỹ thuật tốt. Tyler chơi thật sự rất hay. Bảo sao anh có đôi tai âm nhạc khéo đến vậy.
iii) Ứng viên #3: Flavor Flav – thành viên đồng sáng lập của nhóm Public Enemy. Một thần đồng âm nhạc như ông đến phỏng vấn là một vinh dự. Tôi kính nể với khả năng tự tập chơi đàn piano ở tuổi lên 5, mà không cần giáo viên hướng dẫn của ông. Rồi qua phần trao đổi, Flav tiếp tục phát triển tư duy âm nhạc đến độ ông thuần thục piano, rồi trống, guitar, bass, oboe, và cho đến giờ là 15 nhạc cụ. Flav mới chơi một đoạn nhạc ngẫu hứng độc tấu. Các nốt nhạc dầy tiếng với các kỹ thuật thế tay bấm khác nhau. Rồi ông đánh piano theo phần instrumental của bài “I Don’t Wanna Be Called Yo N!ga” của chính Public Enemy. Dù âm lượng đàn guitar khá to, nhưng Flav vẫn khéo léo chơi tiếng piano xen kẽ giữa các nhạc cụ khác thể hiện đẳng cấp của một rapper có trình độ âm nhạc hơn người.
Do đó vị trí này tôi nghiêng về Flavor Flav. Tuy nhiên, khi ông biết rằng ban nhạc dự kiến có các thành viên đều nhỏ tuổi hơn khá nhiều, ông liền từ chối. Thế nên tôi quyết định chọn Tyler, The Creator vào vị trí này.
5. Vocal
Tìm một rapper biết hát? Kể cũng có kha khá những người như vậy. Tôi nhận được CV của 5 người liền, bao gồm: CeeLo Green, Drake, Childish Gambino, Yelawolf và JID. Tôi mời luôn cả 5.
i) Ứng viên #1: CeeLo Green có lẽ giống một ca sĩ hơn một rapper. Có thể trước đây trong Goodie Mob, Green từng chuyên rap hơn, nhưng điểm mạnh của anh vẫn là ca hát. Do đó khi anh thể hiện chất giọng trong bài “Crazy” kinh điển nhất của mình, tôi lại sởn gai ốc vì chất giọng vừa cao và khàn rất đặc trưng này, chưa kể để “Crazy” còn là một bài khó hát vì những đoạn tiết tấu nhanh và những đoạn ở tông cao.
ii) Ứng viên #2: Là Drake – anh rapper chuyên kết hợp hát và rap. Drake có chất giọng ấm hơn CeeLo. Về khả năng biến đổi giữa hát và rap thì anh vẫn là một trong những tài năng trong làng Hip Hop hiện nay. Có điều những bài anh thể hiện đều là những bài có sự biến chuyển cao độ vừa phải, không chênh lệch quá lớn. Thôi cứ gác lại một bên.
iii) Ứng viên #3: Childish Gambino bước vào. Anh hát mấy bài trong album Awaken, My Love của anh. Lối hát giọng mái thật là dị, nhưng cũng thật là giỏi. Và để mà diễn live với kiểu giọng đó thì thật không đơn giản. Cho đến bài “Terrified”, giọng thật của Gambino mới được lộ rõ. Nó mượt và ngọt, có phần nhỉnh hơn 2 anh kể trên.
iv) Ứng viên #4: Yelawolf là một trường hợp đặc biệt. Cách anh làm nhạc Hip Hop của anh theo phong cách Country thật lạ tai, và cũng là cơ hội để tôi nhận ra anh có khả năng hát không tầm thường. Anh biểu diễn bài “American You” và sau đó là “Devil In My Veins”. Cái giai điệu êm ái và tình cảm tất cả là nhờ giọng hát của Yelawolf. Chỉ là kiểu hát của anh có vẻ không thể đa dạng loại nhạc được như Childish Gambino.
v) Ứng viên #5: tôi hoàn toàn bất ngờ vì JID nộp CV cho vị trí này. Và càng bất ngờ hơn khi anh rapper trẻ này lại hát hay đến thế. Bài “Kody Blu 31” đầy soulful được JID hát luyến láy cực ngọt. Chỉ một chút vậy thôi, nhưng lại hoàn toàn thuyết phục cho tôi về khả năng hát rất hay của anh. Giọng hát đầy chất soul mượt mà đó đủ khiến tôi ưng hơn cả Childish Gambino.
Có điều tôi nhớ tới cô Lauryn Hill đang ngồi đợi ở phòng bên. Vị trí ca sĩ mà không mời được Lauryn thì thật phí phạm. Bản cover “Killing Me Softly With His Song” của Fugees hay đến ảo diệu nhờ giọng ca đẹp như thiên thần của cô.
Vì thế tôi đưa ra quyết định chọn Lauryn Hill làm ca sĩ, nhất là khi có nữ giới trong ban nhạc cũng sẽ tăng phần đa dạng trong âm sắc của cả band. Nhưng tôi vẫn mời thêm cả JID để có được phần song ca giọng nam và giọng nữ. Nghe JID hát cùng Mereba trong bài “Sandstorm” cho thấy anh đủ khả năng duet cùng một giọng nữ chính khi giọng hát ấm ngọt của anh sẽ cân bằng và đối trọng hợp lý.
***
Vậy là tôi đã có đủ bộ ban nhạc, hay nói đúng hơn, một supergroup bởi các rapper tài năng vừa chơi nhạc cụ mà rap lại giỏi, bao gồm:
1. Trống: Anderson .Paak
2. Bass: Mos Def (aka Yasiin Bey)
3. Guitar lead: Wyclef Jean
4. Guitar rhythm: B.o.B
5. Piano / Keyboard: Tyler, The Creator
6. Vocal: Lauryn Hill & JID
Ngoài ra, có người mách tôi là nếu tôi có cân nhắc một ban nhạc đồ sộ với các thành viên chơi nhiều nhạc cụ khác, giống như band The Roots thì tôi có thể cân nhắc mời thêm:
7. Bộ hơi - kèn: Trumpet (Nas – vì anh học thổi kèn từ nhỏ, trước khi anh tập viết rap), Flute (Andre 3000 – vì anh này từng thể hiện khả năng thổi sáo rất mượt trong một clip được quay tại sân bay), Saxophone (Rakim – vì anh biết thổi saxophone từ thời học cấp 3).
8. Bộ dây: Violin (J. Cole – vì anh đã chơi nhạc cụ này từ lớp 5 đến lớp 12), Cello (Big K.R.I.T. – vì anh đã học chơi nhạc cụ này từ tiểu học lên đến cấp 2).
Hẹn gặp lại!
Kunt